Archive
«សមុច្ច័យ»
សមុច្ច័យ ជាពាក្យដែលស្ថិតនៅក្នុងក្រុមពាក្យខ្មែរ ត្រូវការបកប្រែជាខ្មែរបន្ថែមទើបយល់ ហាហា ពេលអានជួបពាក្យហ្នឹ៎ងម្តងៗ ខួរក្បាលត្រូវផ្អាកធ្វើការងារអីផ្សេងពីរបីវិនាទី ដើម្បីគិតថាពាក្យហ្នឹ៎ងមានន័យថាយ៉ាងម៉េច ។ ពាក្យសមុច្ច័យនេះ ត្រូវនឹងពាក្យអង់គ្លេសថា collection ឬពាក្យខ្មែរសុទ្ធសាធប្រែថាការប្រមូលផ្តុំ ។
មនុស្សគ្រប់រូបតែងតែមានចំណូលចិត្តនៅក្នុងការប្រមូលផ្តុំ ឬសមុច្ច័យអ្វីមួយ ឧទាហរណ៍ដូចជាចូលចិត្តប្រមូលទុកសៀវភៅ គ្រឿងអេឡិចត្រូនិច គ្រឿងឈើ ឡានថ្លៃៗ វត្ថុបុរាណ វត្ថុសិល្បៈ សំលៀកបំពាក់ និងស្បែកជើង ជាពិសេសគឺស្រីៗ ជួនកាលទូមួយដាក់ស្បែកជើងគាត់អត់អស់ផង ជើងមានតែពីរ តែស្បែកជើង ម្រើមព្រះខ្ចីពាក់ហេងស៊យនៅសល់ខ្លះទៀត ហាហា និយាយពន្លើសបន្តិចចុះ ។ ទាំងនេះគ្រាន់តែជាឧទាហរណ៍នៃប្រភេទសមុច្ច័យតែប៉ុណ្ណោះ ។
សម្រាប់ខ្ញុំ ខ្ញុំមានសមុច្ច័យមួយក្នុងចំណោមសមុច្ច័យពីរបីរបស់ខ្ញុំដែរ គឺសមុច្ច័យកាក់ ខ្ញុំចូលចិត្តប្រមូលកាក់ទាំងចាស់ទាំងថ្មីយកមកទុក ទុកឡើងបានមួយខ្មុក ទំនេរៗគ្មានធ្វើអីទេ អង្គុយយកកាក់ហ្នឹ៎ងមកបោសអង្អែលមើលម្តងមួយ គ្រាន់តែពេលវេលាចំណាយលើការអង្អែលកាក់ហ្នឹ៎ង ចង់ច្រើនជាងពេលវេលាគេបាញ់អាប៉ូឡូ ពីផែនដីទៅឋានព្រះច័ន្ទទៅទៀត ។ ខ្ញុំមានទាំងកាក់បរទេស កាក់រ៉ូម៉ាំងបូរាណ កាក់បារាំង កាក់អេស្ប៉ាញ សម្រាប់កាក់ខ្មែរ ខ្ញុំមានកាក់តាំងពីសម័យឧដុង្គរហូតដល់សម័យបារាំង សម័យសង្គមរាស្ត្រនិយម សម័យសាធារណរដ្ឋខ្មែរ សម័យរាជាណាចក្រលើកទី ២ អីហ្នឹ៎ង មានគ្រប់សម័យ តែអត់មានគ្រប់កាក់នោះទេ គ្រាន់តែប្រមូលកាក់អស់ហ្នឹ៎ង ហេងស៊យអាចទិញម៉ូតូបានមួយចំហៀង ។
ចំណូលចិត្តប្រមូលផ្តុំកាក់ហ្នឹ៎ងជារឿងមួយ ប៉ុន្តែអារឿងចាយកាក់វិញ ជារឿងដែលខ្ញុំស្អប់បំផុត ពេលនៅថៃ ក៏ដូចជាមកនៅអឺរ៉ុប ខ្ញុំស្អប់បំផុតគឺមានកាក់ក្នុងហោប៉ៅ បើមិនធ្ងន់ទេ ក៏ងាយនឹងជ្រុះបាត់ដែរ ហើយពេលចាយនូវប្រមូលរាប់មួយសន្ទុះបានគ្រប់ ថ្ងៃមូនគ្រាន់តែប្រមូលកាក់នៅក្នុងហោប៉ៅយកទិញសំបុត្រឡានក្រុងជាមួយម៉ាស៊ីន ទិញសំបុត្រឡើងបាន ១០ សំបុត្រ ព្រោះថាខ្ញុំកម្រដកកាក់ចាយ ខ្ញុំទម្លាប់ហុចឲ្យអ្នកលក់តែជាក្រដាសរូបិយបណ្ណ ជួនកាលគេអាប់ជាកាក់មកវិញ ខ្ញុំខ្ជិលរាប់ទៅទៀត គ្រប់មិនគ្រប់តាមកម្ម ហាហា មិនមែនដោយសារតែវាតិចហើយមិនខ្វល់ទេ តែដោយសារតែវាច្រើនពេក មានតូចមានធំ ជាពិសសកាក់អឺរ៉ូ មានតាំងពី អា ១ សេន ២ សេន ៥ សេន ១ កាក់ ២ កាក់ ៥ កាក់ ១ អឺរ៉ូ និង ២ អឺរ៉ូ ច្រើនបែបពេក ។
មូលហេតុមួយដែលខ្ញុំមិនធ្លាប់ចាយកាក់នេះ ក៏ប្រហែលតែមកពីនៅស្រុកខ្មែរយើងមិនមានការដាក់ឲ្យប្រើប្រាស់កាក់នេះដែរ តាំងពីខ្ញុំកើត ធ្លាប់មានដាក់ឲ្យប្រើម្តងនៅរវាងឆ្នាំ ១៩៩៤-៩៥ អីហ្នឹ៎ង ហើយក្រោយមកក៏មិនមានទៀតទេ ។ អ្នកខ្លះក៏គេថាការប្រើកាស វាងាយស្រួលសម្រាប់ការប្រើទិញរបស់បន្តិចបន្តួចជាមួយម៉ាស៊ីនស្វ័យប្រវត្តិ តែវាមិនស្រួលសម្រាប់អារម្មណ៍អ្នកចាយវាយប៉ុន្មានទេ បើមិនធ្លាប់ប្រើវាពីមុនទេនោះ ។
វាដូចតែគ្នា អ្នកធ្លាប់ចាយប្រាក់កាស ត្រឡប់មកចាយប្រាក់ក្រដាសវិញក៏ពិបាកដូចតែគ្នាហ្នឹ៎ង ដូចសម្តេចជួន ណាត ធ្លាប់មានសង្ឃដីកា នៅក្នុងបទសម្ភាសន៍អក្សរសាស្ត្រខ្មែរថា ចុងសម័យបារាំងដែលបារាំងប្តូរពីចាយកាក់ មកចាយក្រដាសវិញថា ចិនកាប់សាច់ជ្រូកតែងតែត្អូញថា «អញមិនចេះចាយអាសឹកម.ឡឹក(សន្លឹក) ហ្នឹ៎ងទេ» ព្រោះអីគាត់កាប់សាច់ជ្រូក ដៃគាត់ប្រឡាក់ប្រឡូក ដល់មកកាន់ក្រដាស វាកាន់តែកខ្វក់ថែមទៀត ហើយវាមានងាយលាងអីដូចកាក់ ។ ឃើញទេដូចតែគ្នា! ចូលចិត្តធ្វើសមុច្ច័យកាក់ តែមិនចូលចិត្តចាយកាក់ តែស្រីៗ កុំចូលចិត្តធ្វើសមុច្ច័យសំលៀកបំពាក់ ហើយអត់ចូលចិត្តស្លៀកពាក់ណា! តិចកើតរឿងធំ ហាហា!
គណៈរាជទូតរបស់ស្តេចសៀមរាមាទី ៤ ចូលគាល់ព្រះចៅណាប៉ូឡេអុង ទី ៣
The reception of Siamese ambassadors by emperor Napoleon III
គណៈរាជទូតរបស់ស្តេចសៀមរាមាទី ៤ ចូលគាល់ព្រះចៅណាប៉ូឡេអុង ទី ៣ (ទាក់ទងទៅនឹងមូលហេតុអ្វីបានជានៅប្រទេសថៃគេនៅមានការឱនក្រាបគោរពមហាក្សត្រ ដែលរូបភាពនេះ កាន់តែមិនសូវមាននៅស្រុកខ្មែរ)
រាជទូតថៃរបស់ស្តេចរាមាទី ៤ បានចូលទៅគាល់ ព្រះចៅណាប៉ូឡេអុង ទី ៣ របស់ប្រទេសបារាំង នៅឆ្នាំ ១៨៦២ ដើម្បីជំរុញទំនាក់ទំនងលើជំនួញ និងការគោរពបូរណភាពទឹកដីរបស់ថៃ ព្រោះថាពេលនេះ ចក្រភពអង់គ្លេសកំពុងលុកលុយលើទឹកដីភូមា និងផ្នែកខ្លះនៃប្រទេសម៉ាឡេស៊ី ដែលឧបទ្វីបម៉ាឡេស៊ី ធ្លាប់ជាទឹកដីស្ថិតនៅក្រោមការគ្រប់គ្រងរបស់ថៃតាំងតែពីសម័យរាមាទី ១ ។ រូបគំនូរនេះត្រូវប្រើពេល ៣ ឆ្នាំដើម្បីគូររួចរាល់ ។
នៅពេលដែលគណៈរាជទូតរបស់ថៃចូលទៅគាល់ ដោយមានការក្រាបថ្វាយបង្គំនោះ បានធ្វើឲ្យគណៈមន្ត្រីរបស់បារាំងមានការភ្ញាក់ផ្អើល និងស្ងើចសរសើរគណៈទូតថៃថាចេះគោរពព្រះមហាក្សត្រ គឺមិនខុសគ្នាពីពេលដែលជីវតាក្វាន់ចូលគាល់ព្រះមហាក្សត្រខ្មែរនៅសម័យអង្គរ បានឃើញមន្ត្រី និងប្រជារាស្ត្រខ្មែរឱនក្រាបព្រះមហាក្សត្រយ៉ាងនោះដែរ ជីវតាក្វាន់បានកត់ត្រាថា ប្រជាជនខ្មែរមិនសូវស៊ីវីល័យ តែគេចេះគោរពព្រះមហាក្សត្ររបស់ពួកគេណាស់ ។
នៅក្នុងការគ្រប់គ្រងរបស់អាណានិគមបារាំង បារាំងបានធ្វើទំនើបនីយកម្មលើវប្បធម៌ និសង្គមខ្មែរ ជាហេតុធ្វើឲ្យខ្មែរផ្លាស់ប្តូរវិធីគោរព និងប្រណិបត្តិព្រះមហាក្សត្រ ទៅតាមរូបបែបបារាំង ដោយមិនឱនក្រាបដូចពីបុរាណនោះទេ ចំណែកខាងថៃ ថៃព្យាយាមធ្វើទំនើបនីយកម្មដោយខ្លួនឯង ហើយអ្នកដែលព្យាយាមធ្វើទំនើបកម្មនោះ គឺជាខ្សែស្រឡាយរាជវង្សថៃ ដែលជាហេតុធ្វើឲ្យរូបភាពនៃការគោរពប្រណិបត្តិព្រះមហាក្សត្រថៃ នៅរក្សាទម្រង់ដើមបានច្រើនជាងខ្មែរ ។
ចេតិយព្រះធំ ឬព្រះបឋមចេតិយ ឬព្រះផ្ទំចេតិយ ចេតិយខ្ពស់ជាងគេលើពិភពលោក
ចេតិយព្រះធំ ឬព្រះបឋមចេតិយ ឬព្រះផ្ទំចេតិយ ចេតិយខ្ពស់ជាងគេលើពិភពលោក
Phra Pathommachedi
ព្រះបឋមចេតិយគឺជាចេតិយដែលមានកម្ពស់ខ្ពស់ជាងគេនៅលើពិភពលោក គឺមានកម្ពស់រហូតដល់ទៅជាង ១២០ ម៉ែត្រ មានទីតាំងស្ថិតនៅខេត្តនគរបឋម (ណៈខនបាធុម) ប្រទេសថៃ ខេត្តនេះតាំងនៅភាគខាងលិចក្រុងបាងកក ចម្ងាយ ៥៧គីឡូម៉ែត្រ ។
តាមការសិក្សាគេបានបង្ហាញថាឈ្មោះដើមរបស់ចេតិយនេះ គឺចេតិយព្រះធំ ជាភាសាខ្មែរ តែអ្នកខ្លះថាមកពីពាក្យថា ព្រះផ្ទំ ។ ចេតិយនេះមិនមែនជាចេតិយដំបូងគេនៅប្រទេសថៃនោះទេ ហេតុនេះហើយទើបឈ្មោះថាបឋមចេតិយនេះមិនសាកសមនោះទេ ។ ចេតិយនេះត្រូវបានសាងដំបូងឡើងដោយមនទ្វារវតី ក្រោយពីខ្មែរមានអំណាចនៅលើតំបន់នោះ ក៏មានការសាងសង់ប្រាសាទខ្មែរ នៅពីលើតួចេតិយនោះ ហើយក្រោយមកនៅសម័យថៃឡើងមានអំណាចក៏មានការជួសជុលចេតិយនោះជាបន្តបន្ទាប់ ។ រហូតមកដល់សម័យស្តេចថៃរាមាទី ៤ ទើបមានការជួសជុលចេតិយនោះឡើងវិញ ដោយការជួសជុលនោះ គឺធ្វើឡើងដោយការសាងតួចេតិយថ្មីគ្របពីលើចេតិយចាស់ ទើបធ្វើឲ្យចេតិយបុរាណរាប់ពាន់ឆ្នាំ បានក្លាយទៅជាចេតិយមួយថ្មីស្រឡាង ។
ចេតិយពញាយ៉ាតវត្តភ្នំ និងចេតិយពញាយ៉ាតវត្តស៊ីធរ
Chedey Thom Wat Phnom and Chedey Thom Wat Sithor
ចេតិយពញាយ៉ាតវត្តភ្នំ និងចេតិយពញាយ៉ាតវត្តស៊ីធរ
បើតាមសៀវភៅ Wat Phnom Guide to Art & Architecture របស់លោក Chan Vitharong លោកបានលើកឡើងថា តាមរយៈការសិក្សាបានបង្ហាញថាចេតិយព្រះបាទពញាយ៉ាតនៅវត្តភ្នំ ប្រហែលជាអាចត្រូវបានសាងឡើងនៅសតវត្សទី ១៦ ឬទី ១៧ តែបើតាមសិលាចារឹក ក៏ដូចជាឯកសារពង្សាវតារខ្មែរ បានបង្ហាញថាចេតិយនេះត្រូវបានសាងឡើងដោយព្រះបាទនរាយណ៍រាជា សម្រាប់តម្កល់ព្រះបរមសារីរិកធាតុ ដែលប្រសិនបើចេតិយនោះសាងនៅសម័យស្តេចនរាយណ៍រាជា ដែលត្រូវជាបុត្ររបស់ព្រះបាទពញាយ៉ាត នោះបានន័យថាចេតិយនេះគួរត្រូវបានសាងឡើងនៅពាក់កណ្តាលសតវត្សទី ១៥ មិនមែនសតវត្សទី ១៦ ឬ ១៧ នោះទេ ។
បើតាមការសង្កេត យើងឃើញថាចេតិយនៅសតវត្សទី ១៦ និង ១៧ ដែលជាចេតិយខ្សែរាជវង្ស ដែលសាងនៅលើភ្នំព្រះរាជទ្រព្យ នៅក្បែរក្រុងឧដុង្គ ដូចជាចេតិយព្រះច័ន្ទរាជា ដែលសាងឡើងនៅសម័យលង្វែក ចេតិយព្រះស្រីសុរិយោពណ៌ ដែលដាងដោយស្តេចជ័យជេដ្ឋាទី ២ រហូតដល់ចេតិយនៅសតវត្សទី ១៩ គឺចេតិយព្រះអង្គដួង ដែលសាងដោយស្តេចនរោត្តម នៅលើភ្នំព្រះរាជទ្រព្យដែរ គឺមានសណ្ឋានជាចេតិយដែលមានតួអង្គចេតិយជារាងបួនជ្រុងទ្រវែង មិនមែនជារាងមូលដូចចេតិយវត្តភ្នំនោះទេ (សូម្បីតែចេតិយព្រះនរាយណ៍រាជា ដែលសាងដោយព្រះស្រីរាជាជាព្រះអនុជនៅលើវត្តភ្នំ គឺបានន័យថាសាងក្រោយចេតិយពញាយ៉ាតបន្តិច ក៏តួអង្គចេតិយមានរាងបួនជ្រុងដែរ មិនមែនមានរាងមូលនោះទេ) ។ ហេតុនេះហើយចេតិយវត្តភ្នំ គួរតែត្រូវបានសាងនៅក្នុងសម័យដាច់ដោយឡែកណាមួយ គឺមិនមែននៅក្នុងសតវត្សទី ១៦ ដល់ ១៩ នោះទេ ។ នៅដើមសតវត្សទី ១៨ យើងឃើញចេតិយជ័យនន្ទ នៅខាងកើតប្រាង្គប្រាសាទអង្គវត្ត ដែលមានរាងមូលដែរ តែមានទំហំតូច ហើយលក្ខណៈប្លែកគឺថា ចេតិយនោះសាងនៅលើបល្ល័ង្កមានរាងជា ៨ ជ្រុង ហើយតួអង្គចេតិយដែលមានរាងមូលនោះ ក៏មានទំហំខ្លី ប្រសិនបើធៀបសមាមាត្រជាមួយនឹងតួអង្គរបស់ចេតិយពញាយ៉ាតវត្តភ្នំ យើងមិនអាចសន្និដ្ឋានថាចេតិយនេះសាងនៅក្នុងសម័យតែមួយនោះទេ ។
បើតាមសៀវភៅ Wat Phnom Guide to Art & Architecture ដដែល បានបង្ហាញថាចេតិយវត្តភ្នំនេះ គឺមានលក្ខណៈដូចគ្នាទៅនឹងចេតិយនៅទួលបាសាន ស្រុកស៊ីធរ ខេត្តកណ្តាល ដែលទីនោះគឺជាអតីតរាជធានីរបស់ព្រះបាទពញាយ៉ាត មុននឹងប្តូរមកនៅក្រុងចតុមុខ ឬក្រុងភ្នំពេញ ។ លក្ខណៈរបស់ចេតិយទាំងពីរនេះពិតជាមានសណ្ឋានស្រដៀងគ្នាមែន ជាងនេះទៅទៀតទីតាំងរបស់ចេតិយស្ថិតនៅពីខាងលិចចំអ័ក្សកណ្តាលរបស់ព្រះវិហាររបស់ចេតិយទាំងពីរ កាន់តែបង្ហាញលក្ខណៈដូចគ្នារបស់ចេតិយទាំងពីរនេះ ក្រៅពីនេះគន្លាក់ទ្រកំពូលធ្វើពីឈើ គឺត្រូវបានប្រើដូចគ្នានៅលើចេតិយទាំងពីរ ។ ចំណុចខុសគ្នារបស់ចេតិយទាំងពីរនេះ គឺចេតិយវត្តភ្នំមានទំហំធំជាង សាងនៅលើបល្ល័ង្កបីជាន់ ខណៈចេតិយវត្តស៊ីធរត្រូវបានសាងនៅលើបល្លង្កតែមួយជាន់ ទោះយ៉ាងណាក៏បល្លង្ករបស់ចេតិយទាំងពីរមានសណ្ឋានស្រដៀងគ្នា ចំណុចខុសគ្នាមួយទៀតគឺនៅលើចេតិយធំវត្តភ្នំមានក្បាច់ត្របកឈូកនៅលើតួអង្គ ប៉ុន្តែចេតិយនៅវត្តស៊ីធរនោះគឺពុំមានទេ ។ ចាស់ទុំនៅវត្តស៊ីធរនោះ ហៅចេតិយនោះថាចេតិយពញាយ៉ាតដែរ ។ ចេតិយនៅវត្តស៊ីធរនោះ សាងឡើងដោយមានខឿន បល្ល័ង្ក និងផ្នែកខ្លះនៃតួអង្គចេតិយធ្វើពីថ្មបាយក្រៀម ដោយមានលាយឥដ្ឋនៅផ្នែកខាងលើនៃតូអង្គ និងកំពូលចេតិយ ដែលនេះជាចំណុចគួរឲ្យសិក្សាផងដែរ ខណៈសំណង់បុរាណ ឬក៏ចេតិយបុរាណនៅក្នុងបរិវេណវត្តស៊ីធរ គឺសាងដោយឥដ្ឋសុទ្ធ ដែលប្រហែលជាត្រូវបានសាងឡើងនៅសម័យក្រោយ ក្នុងនោះក៏មានចេតិយមួយនៅពីខាងមុខវិហារ ដែលសាងដោយមានបន្លង្កប្រាំបីជ្រុង ។
បើយោងទៅលើភាពខុសគ្នារបស់ចេតិយពញាយ៉ាតនៅវត្តភ្នំ ប្រៀបធៀបជាមួយចេតិយនៅសម័យសតវត្សទី ១៦ ដល់ ១៩ ហើយនឹងចំណុចដូចគ្នាទៅនឹងចេតិយធំនៅវត្តស៊ីធរ យើងអាចសន្និដ្ឋានថា ចេតិយពញយ៉ាតនៅវត្តភ្នំ គួរតែសាងនៅសម័យដោយឡែកណាមួយ ដែលគួរតែសាងនៅសម័យព្រះបាទពញាយ៉ាត និងព្រះបាទនរាយណ៍រាជានោះឯង ។ លក្ខណៈនៃចេតិយវត្តភ្នំនេះប្រហែលជាបានជះឥទ្ធិពលទៅលើការសាងចេតិយនៅដើមសម័យអាណានិគមបារាំងផងដែរ ព្រោះយើងសង្កេតឃើញថា នៅចុងសម័យឧដុង្គការសាងចេតិយភាគច្រើនគឺធ្វើជារាងបួនជ្រុងទ្រវែង តែមកដល់ចេតិយស្តេចអង្គដួង ស្តេចនរោត្តម និងស្តេចស៊ីសុវត្ថិជាដើម គឺមានរាងមូលទ្រវែង (រាងកណ្តឹង ឬជួង) ដែលមានលក្ខណៈដូចគ្នាទៅនឹងចេតិយវត្តភ្នំ ។ ទម្រង់ចេតិយរាងមូលនេះ ត្រូវបានគេនិយមសាងរហូតមកដល់សព្វថ្ងៃ តែក៏មានចេតិយទម្រង់កំពូលប្រាសាទដែលជាចេតិយសម័យក្រោយត្រូវាបានគេនិយមសាងសង់ផងដែរ ដែលចេតិយកំពូលប្រាសាទនេះ គឺប្រហែលជាសាងយកគំរូព្រះសក្យមុនីចេតិយនៅមុខរាជាយស្ម័យយានកម្ពុជាដែលសាងឡើងនៅឆ្នាំ ១៩៥៥ សម្រាប់ពីធីបុណ្យពាក់កណ្តាលសាសនា ។
For more information: https://sroksrear.wordpress.com/2014/02/08/wat_sithor/
បដិមាករខ្មែរសម័យទសវត្សឆ្នាំ ៩០ បានចម្លងទម្រង់ព្រះពុទ្ធរូបបែបភូមា
A Modern Cambodian sculptors copied Burmese Buddha’s style
បដិមាករខ្មែរសម័យទសវត្សឆ្នាំ ៩០ បានចម្លងទម្រង់ព្រះពុទ្ធរូបបែបភូមា
រូបខាងក្រោមព្រះពុទ្ធរូបពណ៌ដូចថ្មកែវ ដែលអាចជាព្រះធ្វើពីស៊ីម៉ង់ នោះ គឺមានលក្ខណៈប្លែក ប្លែកត្រង់ចំណុចណា? គឺប្លែកត្រង់នៅលើព្រះនលាដ (ថ្ងាស) មានវត្ថុម្យ៉ាង ដែលមានលក្ខណៈដូចជាបូពាក់ជ្រោងសក់របស់មនុស្សស្រី ដែលទម្រង់នៃសិល្បៈបែបនេះ គឺមិនមែនជាសិល្បៈខ្មែរនោះទេ តែជាទម្រង់នៃសិល្បៈបែបភូមា (ដែលអាចជាពុទ្ធបដិមាសម័យភូមា មានកំណើតនៅសម័យ ខងបង Konbaung នៅចុងសតវត្សទី ១៨ ដល់ចុងសតវត្សទី ១៩) ។ ចំណុចដែលកាន់តែដូចគ្នាទៀតនោះគឺបូនោះគឺត្រូវបានទឹបដោយទឹកមាសដូចគ្នានឹងសិល្បៈភូមា នៅនឹងរូបខាងស្តាំដៃ ខុសគ្នាត្រង់ពណ៌របស់ព្រះពុទ្ធរូប ដែលភូមានិយមសាងព្រះពីថ្មកែវពណ៌ស. ឬក៏ទឹបទឹកមាសទាំងរូបតែម្តង តែទម្រង់ព្រះភ័ក្ត្ររបស់ព្រះពុទ្ធរូបដែលសិល្បៈករខ្មែរបានសាងនោះ គឺមានលក្ខណៈជាទម្រង់ពុទ្ធរូបខ្មែរសម័យថ្មី គឺមិនមែនជាលក្ខណៈសិល្បៈភូមានោះទេ ។
ព្រះពុទ្ធរូបនេះ ខ្ញុំបានថតរូបពីវត្តព្រះពុទ្ធឃោសាចារ្យ ក្រុងភ្នំពេញ ហើយខ្ញុំក៏ធ្លាប់ឃើញព្រះពុទ្ធរូបនេះនៅស្រុកកំណើតឪពុកខ្ញុំផងដែរ ដែលពុទ្ធបដិមានោះ ឪពុកម្តាយរបស់ខ្ញុំបានជាវថ្វាយវត្តតាំងតែពីទសវត្សឆ្នាំ ៩០ ដោយមូលហេតុនេះហើយខ្ញុំគិតថាព្រះពុទ្ធរូបក្នុងទម្រង់តែមួយនេះ ត្រូវបានបដិមាករខ្មែរ នៅកំឡុងទសវត្សឆ្នាំ ៨០ ឬ ៩០ បានចម្លងលក្ខណៈមួយចំនួនរបស់ព្រះពុទ្ធរូបភូមា យកមកឆ្លាក់លាយជាមួយនឹងលក្ខណៈខ្មែរខ្លះ ដើម្បីបង្កើតជាព្រះពុទ្ធបដិមា សម្រាប់យកមកធ្វើអាជីវកម្ម ។
ព្រះពុទ្ធរូបភូមា មើលទៅពិតជាល្អប្រណីតពិតមែន ជាហេតុធ្វើឲ្យបដិមាករខ្មែរយកធ្វើជាគំរូ ហើយយើងក៏ឃើញថានៅតាមបណ្តាវត្តអារាមជាច្រើនកន្លែងនៅទូទាំងពិភពលោក ក៏មានការជាវព្រះពុទ្ធរូបភូមាយកទៅតម្កល់ផងដែរ សូម្បីតែនៅក្នុងព្រះបរមរាជវាំងខ្មែរក្រុងភ្នំពេញ ក៏មានព្រះពុទ្ធរូបភូមាដែរ ។
«អាជ័យធ្លាក់ទឹក ហីអើ ហីអើ»
នៅក្នុងរឿងធនញ្ជ័យរបស់ខ្មែរ ពេលស្តេចបញ្ជាឲ្យយកធនញ្ជ័យទៅសម្លាប់ ពួកពេជ្ឈឃាតនាំខ្លួនធញ្ជ័យទៅសម្លាប់ ដោយដឹកលើទូក ធនញ្ជ័យបានប្រើល្បិចឲ្យពួកពេជ្ឈឃាតច្រៀងថា «អាជ័យធ្លាក់ទឹក ហីអើ ហីអើ» ហើយក៏លួចលោតទឹករត់ទៅ ដោយពួកពេជ្ឈឃាត មិនគិតដេញតាម គិតតែតបថា «ហីអើ ហីអើ» ។
នៅក្នុងរឿងស្រីធនញ្ជ័យរបស់ថៃ ពេលស្តេចបញ្ជាឲ្យយកធនញ្ជ័យទៅសម្លាប់ ធនញ្ជ័យបានសុំទៅផ្ទះសិន ទៅប្រាប់ឲ្យអ្នកបម្រើយកស្រាមកដាក់លើទូកឲ្យពួកពេជ្ឈឃាតផឹក ហើយក្រោយពីនោះពួកពេជ្ឈឃាតក៏បាននាំគ្នាច្រៀង «ចម្រៀងទូក» ដែលមានឧទាហរណ៍ដូចចម្រៀងខាងក្រោម ហើយនៅពេលពួកពេជ្ឈឃាតស្រវឹង ច្រៀងលែងដឹងរឿង ធនញ្ជ័យក៏បង្កើតជាសាច់ចម្រៀងដែលមានន័យថា «សូមឲ្យធនញ្ជ័យបានសំរេច លោតចុះទឹកគេចបានជោគជ័យ» ពេលច្រៀងសាច់ចម្រៀងនោះបានមួយសន្ទុះ ធនញ្ជ័យក៏លោតទៅមែន ពួកពេជ្ឈឃាត ឃើញថាធ្វើដូចសាច់ចម្រៀងមែន ក៏នាំគ្នាទះដៃ ស្រែកជយោ ។
ក្នុងសាច់រឿងធនញ្ជ័យរបស់ ខ្មែរ ថៃ និងឡាវ មានតែសាច់រឿងខ្មែរ និងថៃទេ ដែលមានចំនុចដូចគ្នាច្រើនបំផុត ទាំងនេះអាចបង្ហាញពីចំណុចទំនាក់ទំនងគ្នាយ៉ាងជិតស្និទ្ធរបស់ជនជាតិខ្មែរ និងថៃ មុនពេលការចូលមកធ្វើអាណាព្យាបាលរបស់បារាំង ។
ខ្មែរយើងយល់ច្រឡំរឿង ល្បែងអុកចត្រង្គ និងល្បែងបាស្កា
We confuse between Chess and Pachisi,
ខ្មែរយើងយល់ច្រឡំរឿង ល្បែងអុកចត្រង្គ និងល្បែងបាស្កា
ខ្មែរយើងមួយចំនួនយល់ច្រឡំរឿងបាស្កា និងអុកចត្រង្គនេះ ទាំងគណៈកម្មការរៀបចំអុកចត្រង្គ ក៏យល់ខុសថាល្បែងបាស្កា ឬ បាចីសី (សេះអុក) ជាមួយនឹងអុកចត្រង្គ នៅក្នុងរឿងមហាភារតៈ ភ្នាល់គ្នាដាក់នគររវាងត្រកូលបណ្ឌវៈ និងកុរវៈ គឺគេលេងបាស្កាទេ (សេះអុក ដោយមានទម្លាក់គ្រាប់ឡុកឡាក់ តាមរយៈសាច់រឿងមហាភារតៈគេនិយាយថា សកុនី ស្តេចនគរគន្ធារៈ ត្រូវជាពូរបស់ពួកកុរវៈ បានយកឆ្អឹងរបស់បិតារបស់ខ្លួន មកធ្វើជាគ្រាប់ឡុកឡាក់ ដែលអាចបញ្ជាចង់ចេញលេខណាក៏បាន) ដោយឡែកសម្រាប់អុកចត្រង្គទើបតែកើតក្រោយ ប្រមាណជានៅសតវត្សទី ៦ នៅឥណ្ឌា នោះទៅវិញទេ ហើយរឿងរាមាយណៈ ក៏ដូចជារឿងមហាភារតៈ គឺត្រូវបានសរសេរឡើងនៅមុនគ្រឹស្តសករាជទៅទៀត ដូច្នេះបានន័យថាមុនការកើតអុកទៅទៀត ។ ចម្លាក់ឈុតលេងបាស្កានៅក្នុងរឿងមហាភរតៈនេះ នៅស្រុកខ្មែរភាគច្រើនគឺស្ថិតនៅក្នុងចម្លាក់ផ្តែរ និងចម្លាក់ជញ្ជាំង នៅសម័យបាពួន ចម្លាក់លេងល្បែងដូចគ្នា នៅលើទូកបែបសិល្បៈមននៅអង្គរវត្តវិញ មិនប្រាកដថាជាល្បែងណាមួយនោះទេ ។
អញ្ចឹងទេ ខ្ញុំថាយើងគួរតែសិក្សាបន្ថែម ដើម្បីបែងចែកឲ្យដាច់រវាងបាស្កា និងអុក ហើយខ្ញុំក៏មិនប្រាកដដែរ ថាចម្លាក់នៅអង្គរមួយចំនួនជាអុក ឬក៏ជាបាស្កាដែរ ប៉ុន្តែប្រសិនបើចម្លាក់ទាក់ទងនឹងរឿងមហាភារតៈ គឺវាគួរតែជាល្បែងបាស្កា មិនមែនអុកនោះទេ តែក៏មិនប្រាកដថាខ្មែរសម័យអង្គរ គាត់ឆ្លាក់បាស្កា ឬក៏អុកដែរ ជួលកាលមនុស្សសម័យនោះក៏ចេះច្រឡំដូចយើងដែរ តែនៅក្នុងរឿងកាកី គឺស្តេចលេងអុក ជាមួយគ្រុឌ ដោយឡែកក្នុងរឿងវិធូរបណ្ឌិត ទសជាតក បុណ្ណកយក្សា លេងបាស្កា ជាមួយស្តេចវិទេហរាជ ភ្នាល់យកវិធូរបណ្ឌិត យកទៅទេសនាធម៌នៅស្ថានភុជង្គនាគ ។ ខ្ញុំធ្លាប់សរសេរអត្ថបទខ្លីមួយទាក់ទងនឹងការរៀបចំទ័ពក្នុងរឿងមហាភារតៈ ជាមួយនឹង ក្បួនអុកចត្រង្គនេះដែរ សូមចូលទៅអាន https://www.facebook.com/permalink.php?story_fbid=952464448130858&id=105492429494735 ហើយខ្ញុំក៏ភ្ជាប់ព័ត៌មានអំពីល្បែងបាស្កា https://en.wikipedia.org/wiki/Pachisi ដែលគេលេងនៅក្នុងរឿងមហាភារតៈដែរ ចំណែកព្រះក្រឹស្ណៈ លេងនឹងមហេសីព្រះអង្គក៏លេងបាស្កាដែរ គេនៅមានប្រពៃណីយ៍លេងល្បែងនេះនៅឥណ្ឌានៅឡើយ ។
Link ខាងក្រោម ជាការសិក្សាលម្អិតរបស់ខ្មែរយើងម្នាក់ ដែលគាត់ក៏អាចយល់ច្រឡំរឿងចម្លាក់នៅអង្គរនេះដែរ https://www.facebook.com/vichea.mornor/media_set?set=a.1688973338015273.1073741831.100007078689197&type=3 ។
ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរ ជាលក្ខណៈរឿងព្រេង
Khmer History base on Tale
ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរ ជាលក្ខណៈរឿងព្រេង
ដោយសារគិតថាប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរពីពេលដែលព្រះថោង មកសាងនគរនៅនគរគោកធ្លក រហូតដល់សម័យព្រះនិព្វានបទ មានលក្ខណៈអស្ចារ្យអច្ឆរិយៈពេក មិនសមនឹងរឿងពិត បានធ្វើឲ្យអ្នកសិក្សាប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរ ទាំងបរទេស និងខ្មែរ ព្យាយាមសិក្សាប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរ និងចងក្រងប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរ ដោយផ្អែកទៅលើសិលាចារឹក និងឯកសារទំនាក់ទំនងការទូតជាមួយប្រទេសជិតខាង ដូចជាចិនជាដើម ។ មានអ្នកសិក្សាប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរបែបរឿងព្រេងនិទាន មិនច្រើននាក់នោះទេ ក្នុងនោះមានលោកបណ្ឌិត រស់ ចន្ត្រាបុត្រ លោកកេង វ៉ាន់សាក់ លោកបណ្ឌិតម៉ក់ ភឺន ជាដើម ។
ថ្ងៃនេះខ្ញុំសូមលើកជាសម្មតិកម្មថ្មីមួយរវាងប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរជាលក្ខណៈរឿងនិទាន និងប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរដែលយើងសិក្សាសព្វថ្ងៃ៖
– ព្រះថោង គឺជាព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ២ ហើយនគរគោកធ្លក គឺអាចជាភ្នំគូលេន ឬទួលខ្ពស់ណាមួយនៅតំបន់អង្គរ ចំណែកស្តេចចាមដែលព្រះថោងធ្វើសង្គ្រាមជាមួយនោះ គឺជានគររដ្ឋណាមួយនៅក្នុងដែនដីចេនឡា ដែលអាចជាចំប៉ាសាក់ ឬក៏កន្លែងណាមួយនៅភូមិភាគកណ្តាល ផ្នែកពាយ័ព្យ របស់ប្រទេសកម្ពុជាសព្វថ្ងៃ ។
– ព្រះកេតុមាលា ឬ អរិដ្ឋពលពាហនោ គឺជាព្រះបាទយសោវរ្ម័នទី ១ ដែលបានប្តូរទីក្រុងពីរលួស មកតំបន់អង្គរ នៅក្នុងរឿងព្រេងថាព្រះអង្គរជាបុត្រព្រះឥន្ទ្រ និងត្រូវបានព្រះឥន្ទ្រ បញ្ជាឲ្យព្រះវិស្វកម្មសង់ប្រាសាទជាក្រោលគោព្រះឥន្ទ្រថ្វាយនោះ គឺត្រូវគ្នានឹងប្រវត្តិសាស្ត្រក្នុងសិលាចារឹក ដែលព្រះបាទយសោវរ្ម័នទី ១ គឺជាបុត្ររបស់ព្រះបាទឥន្ទ្រវរ្ម័ន ទី ១ ហើយព្រះបាទឥន្ទ្រវរ្ម័ន ទី ១ ព្រះអង្គបានសង់ប្រាសាទព្រះគោ ដែលមានរូបគោធំៗ នៅពីមុខប្រាសាទ ជាប្រាសាទឧទ្ទិសថ្វាយព្រះសិវៈ ដែលមានគោនន្ទិជាជំនិះព្រះសិវៈនៅពីមុខ ។
– ព្រះសហស្សរង្សី ដែលត្រូវជាចៅរបស់ព្រះកេតុមាលា គឺជាព្រះបាទហស៌វរ្ម័នទី ១ ដែលបានឡើងសោយរាជ្យនៅយសោធរបុរៈ (អង្គរ) បន្តពីព្រះបាទយសោវរ្ម័នទី ១ ។
– ព្រះបទុមវរវង្ស គឺជាព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ៤ ដែលបានទៅតាំងរាជធានីនៅកោះកេរ ខណៈពេលដែលស្តេចហស៌វរ្ម័នទី ១ សោយរាជ្យនៅអង្គរ ហើយតាមប្រវត្តិសាស្ត្របែបរឿងព្រេងរបស់ខ្មែរ ព្រះអង្គគឺជាក្មួយរបស់គ្រូបាធ្យាយរបស់ព្រះកេតុមាលា និងបានរៀបការជាមួយនឹងក្មួយស្រីរបស់ព្រះកេតុមាលា ។
– ព្រះបុទុមសុរិយវង្ស គឺជាព្រះបាទសូរិយវរ្ម័នទី ១ នៅក្នុងរាជ្យរបស់ព្រះបុទុមសុរិយវង្ស មានសំពៅរបស់ភូមា (ខ្មែរថាលាវ ថៃថាភូមា ឡានណាថាភូមា សូម្បីតែឈ្មោះស្តេចក៏ស្តេចភូមាដែរ គឺស្តេច ធម្មាអនុរថ ហើយនៅសម័យនោះនគរលាវក៏មិនទាន់មានដែរ) មានដឹកគម្ពីរព្រះត្រៃបិតក ព្រះពុទ្ធរូបព្រះកែវមរកត ព្រះពុទ្ធរូបកែវព្រះភ្លើង ព្រះឧណ្ណាលោម និងមានព្រះសង្ឃមកជាមួយផង បានចូលមកចតនៅបន្ទាយមាស គឺកំពង់ផែអូរកែវរបស់ខ្មែរ ដែលអាចមកពីច្រឡំផ្លូវផង និងដោយសារព្យុះនាំខុសផ្លូវផង ។ មន្ត្រីខ្មែរក៏បានអញ្ជើញព្រះរបស់ជាទីសក្ការៈនោះមកអង្គរ តែពេលមកដល់ទន្លេចតុមុខ ក៏កើតមានរឿងទៀត ទើបគេសាងវត្តតំកល់របស់ស័ក្តិសិទ្ធិនោះនៅឬស្សីកែវ ឬក្រុងភ្នំពេញ តែកាលសម័យនោះគឺមិនទាន់មានវត្តភ្នំនោះទេ ។ វត្តដែលគេក៏សាងមាន វត្តកែវព្រះភ្លើង (នៅក្បែរវត្តស្វាយពពែ សព្វថ្ងៃប្រជាជនយកធ្វើលំនៅអស់ហើយ) វត្តលង្កា វត្តកោះ វត្តព្រះពុទ្ធមានបុណ្យ វត្តព្រះពុទ្ធឃោសាចារ្យ និងចេតិយព្រះឧណ្ណាលោម ។ សូម្បីតែរឿងសាងវត្តភ្នំ ក៏បាននិយាយដែរថាយាយពេញលើកដើមគគីដែលអណ្តែតទឹកមិនរួច ក៏ទៅនិមន្តព្រះគ្រូនៅវត្តលង្កា ឲ្យមួយជួយ ទើបលើករួច ហើយព្រះពុទ្ធរូបមួយនៅក្នុងដើមគគីនោះ ក៏ត្រូវបាននិមន្តទៅរក្សាទុកនៅវត្តលង្កា ដែលនេះបង្ហាញថាវត្តលង្កា កើតមុនវត្តភ្នំ ដែលសាងឡើងនៅសតវត្សទី ១៣ ។ ចំណែកនៅវត្តឧណ្ណាលោម ក៏មានចេតិយព្រះឧណ្ណាលោមនៅខាងក្រោយ ដែលគេមិនបានដឹងអំពីរចនាប័ទ្មនោះទេ តែបើតាមខ្ញុំសង្កេតគឺអាចជារចនាបទបាពួន ឬបាភួន គឺត្រូវគ្នានឹងរាជ្យ ព្រះបាទសូរិយវរ្ម័នទី ១ ឬបុត្ររបស់ព្រះអង្គគឺព្រះបាទឧទ័យាទិត្យវរ្ម័នទី ២ (មានស្តេចមួយក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរជាលក្ខណៈរឿងនិទាន មានព្រះនាមថាអាទិត្តវង្ស) មូលហេតុដែលខ្ញុំថាជារចនាប័ទ្មបាពួន ដោយសារតែប្រាសាទនោះសង់ពីថ្មភ្នំ ហើយប្រាសាទនោះមានទម្រង់ប្រហាក់ប្រហែលនឹងប្រាសាទភ្នំដាដែរ គឺចាប់ផ្តើមពីសម័យបាពួននេះហើយ ដែលមានការនិយមសង់ប្រាសាទធ្វើពីថ្មភ្នំនៅតំបន់ផ្សេងៗនៅទូទាំងប្រទេស ។ ក្នុងឯកសារប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរតាមសាស្ត្រាស្លឹករឹតក៏និយាយដែរថា ព្រះបាទសូរិយវរ្ម័នទី ១ កាន់ព្រះពុទ្ធសាសនាមហាយាន ដូច្នេះការចូលមកដល់នៃវត្ថុស័ក្តិសិទ្ធិទាំងឡាយ គឺជាមហាកិត្តិយសចំពោះព្រះអង្គ ទើបព្រះអង្គបានសាងប្រាសាទសម្រាប់ជាកិច្ចបូជា ។ ឯកសារពង្សាវតារវត្ដទឹកវិលវិញ ក៏បានកត់សំគាល់ថា ព្រះបទុមសុរិយវង្សជាកូនរបស់ព្រះបាទអាទិត្តវង្ស បើតាមឯកសារប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរតាមសិលាចារឹក គឺមុនព្រះបាទសូរិយវរ្ម័នទី ១ មានព្រះមហាក្សត្រមួយព្រះអង្គព្រះនាម ព្រះបាទឧទ័យាទិត្យវរ្ម័នទី ១ យើងឃើញថានៅក្នុងព្រះនាម គឺមានពាក្យថា អាទិត្ត និងអាទិត្យ ដែលប្រហាក់ប្រហែលគ្នា ។
– ធនញ្ជ័យគោរពរាជ្យ គឺព្រះបាទឧទ័យាទិត្យវរ្ម័នទី ២ ដែលក្នុងរាជ្យព្រះអង្គ ឬក៏ក្នុងរាជ្យ ព្រះបាទសូរិយវរ្ម័នទី ១ អាចមានសង្គ្រាមរវាងអាណាចក្រអង្គរ និងភូមា អាចមកពីរឿងព្រះកែវមរកត ឬក៏មកពីរឿងទឹកដី ។
– ស្តេចចក្រព័ត្រ គឺជាព្រះបាទសូរិយវរ្ម័នទី ២ ដែលក្នុងរាជ្យរបស់ព្រះអង្គមានការងារកំណែនជាច្រើន គឺប្រហែលជាការសាងអង្គរវត្តនោះឯង ។
– ព្រះបាទគោត្តមអមរទេវរាជ រឺ ដំបងគ្រញូង អាចជាស្តេចជ្រែករាជ្យណាមួយ ចន្លោះពីរាជ្យ ព្រះបាទសូរិយវរ្ម័នទី ២ ទៅរាជ្យព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ៧ ។
– ព្រហ្មកិល ឬក៏បក្សីចាំក្រុង អាចជាព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ៧ ។
– ព្រះបាទសែណ្ណ័ករាជ រឺ ស្ដេចពាល គឺជាព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ៨ ដែលមានការបំផ្លិចបំផ្លាញព្រះពុទ្ធសាសនា ទើបអ្នកកាន់ព្រះពុទ្ធសាសនាសម័យក្រោយ ដាក់នាមឲ្យព្រះអង្គថាស្តេចពាល ហើយនៅសម័យព្រះអង្គក៏មានសៀម និងលាវ (លពបុរី??) បានលើកទ័ពមកវាតទីនៅពេលអង្គរមានទឹកជំនន់នៅកំឡុងឆ្នាំ ១២៩១ ឬ ១២៩២ ដោយបានយកគម្ពីរព្រះត្រៃបិតក និងព្រះពុទ្ធរូបព្រះកែវមរកតទៅជាមួយដែរ ។ បើតាមសាច់រឿងនេះ យើងឃើញថារឿងព្រះកែវមរកតចូលមកប្រទេសខ្មែរ គឺជារឿងពិត សូម្បីតែព្រះពុទ្ធរូបសម័យអង្គរ ក៏មានលក្ខណៈដូចគ្នាទៅនឹងព្រះពុទ្ធរូបព្រះកែវមរកតរបស់ថៃសព្វថ្ងៃ ដែលអ្នកខ្លះថាជាសិល្បៈឈៀងសែន តាមពិតទៅសិល្បៈឈាងសែន ឬក៏សុខោទ័យ ឬក៏អយុធ្យា គេមិននិយមព្រះពុទ្ធរូបបែបសមាធិ ដូចសិល្បៈខ្មែរក្នុងរចនាប័ទ្មអង្គរវត្ត និងបាយ័ននោះទេ គឺគេនិយមព្រះផ្ចាញ់មារទេ តែព្រះពុទ្ធរូបព្រះកែវមរតមានលក្ខណៈជាទ្រង់ព្រះសមាធិ ដែលអាចនិយាយថា ខ្មែរនៅសម័យរចនាប័ទ្មអង្គរវត្ត និងបាយ័ន បានចម្លងទម្រង់នៃព្រះកែវមរកត ព្រោះថានៅសម័យមុននោះ ក៏គេពុំនិយមព្រះពុទ្ធរូបសមាធិដែរ គឺគេនិយមជាព្រះផ្ចាញ់មារ ឬក៏ព្រះពុទ្ធរូបឈរ ។
– ព្រះបាទអង្គជ័យ រឺ តាត្រសក់ផ្អែម គឺជាព្រះបាទស្រិន្ទ្រវរ្ម័ន ជាស្តេចជ្រែករាជ្យ ពីព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ៨ និងជាព្រះមហាក្សត្រសោយរាជ្យនៅពេលដែលជីវតាក្វាន់ចូលមកកត់ត្រាអំពីប្រពៃណីយ៍អ្នកស្រុកចេនឡា ។
ជាសរុបមក ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរតាមរឿងព្រេង មិនបានកត់ត្រាប្រវត្តិសាស្ត្រសម័យនគរភ្នំ និងសម័យចេនឡា ទីក្រុងនៅសម្បូរណ៍ព្រៃគុហ៍នោះទេ តែគឺប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរតាមសាស្ត្រាស្លឹករឹត បានកត់ត្រាត្រឹមសម័យអង្គរចេញពីរាជជ័យវរ្ម័នទី ២ តែប៉ុណ្ណោះ ។ ខ្ញុំសូមធ្វើការសន្និដ្ឋានមួយចំណុចទៀត គឺពាក្យថា វរ្ម័ន នេះ អាចក្លាយទៅជាពាក្យ វង្ស នៅសម័យក្រោយ ឬក៏អ្នកអានសិលាចារឹកសម័យមុនមានការយល់ច្រឡំក៏អាចថាបាន ព្រោះថាអ្នកស្រីពៅ សាវរស ក៏មានការលើកឡើងមួយចំនួន ទាក់ទងនឹងរឿងនេះដែរ ។
រឿងម៉ាក់ថឺង ឬម៉ាក់ថឹង ឬម៉ាក់ថើង គឺជាផ្នែកមួយនៃប្រវត្តិសាស្ត្រមន
Khmer performance of Mon History (Razadarit Ayedawbon)
រឿងម៉ាក់ថឺង ឬម៉ាក់ថឹង ឬម៉ាក់ថើង គឺជាផ្នែកមួយនៃប្រវត្តិសាស្ត្រមន
ខ្ញុំមានចម្ងល់តាំងតែពីមើលរឿងចាកផ្សាយនៅក្នុងប៉ុស្តទទក. រហូតដល់ឃើញចម្រៀងរឿងម៉ាក់ថឹង និងមើលល្ខោនយីកេផ្សេងៗ គឺឈ្មោះតួអង្គនៅក្នុងរឿងនេះមានឈ្មោះប្លែកៗ មិនមែនជាឈ្មោះបាលីសំស្ក្រឹត ក៏មិនមែនឈ្មោះខ្មែរ ឬក៏ឈ្មោះថៃដែរ ខ្មែរឯណាទៅដាក់ឈ្មោះកូនប្រុសឈ្មោះ ម៉ាក់ថើង ឈ្មោះកូនស្រីឈ្មោះ ម៉ឺយចឺយ ឬប៉ាងគីយ៉ា នោះ ហើយឈ្មោះព្រះអង្គម្ចាស់នៅក្នុងរឿងហ្នឹ៎ងឈ្មោះថាផ្យាណយ ស្តាប់ទៅស្រដៀងពាក្យថៃថា ផៈយ៉ា ណយ ប្រសិនបើបកប្រែខ្មែរគឺ ពញាណយ ឬពញាតូច ។ ប្រសិនបើគ្រាន់តែស្តាប់ឈ្មោះតួទាំងនេះ ក៏ដឹងដែរថាមិនមែនជាខ្មែរនោះទេ តែមិនដឹងថារឿងអ្វី ?
ទាល់តែថ្ងៃមួយខ្ញុំស្តាបឡាំតាត់ថៃ (https://www.youtube.com/watch?v=wbUXMQy2ik0 ចម្រៀងឆ្លងឆ្លើយរបស់ថៃ ស្រដៀងអាយ៉ៃរបស់ខ្មែរដែរ) ខ្ញុំឮអ្នកចម្រៀងគឺម៉ែចារូញ គាត់ច្រៀងទាក់ទងនឹងនាង ម៉ឹយចើង និងតាម៉ាក់ធើង ទើបខ្ញុំដឹងថារឿងនេះប្រហែលជាខ្មែរយើងបានទទួលបន្តពីថៃ ទាល់តែទៅស្រាវជ្រាវបន្តទៅទៀត បានដឹងថាចំណុចនៃរឿងម៉ាក់ថឹង របស់ខ្មែរយកមកសម្តែងក្នុងទម្រង់យីកេនេះ គឺជាផ្នែកមួយនៃប្រវត្តិសាស្តមន នៅក្នុងរាជស្តេចមួយដែលមានព្រះនាមថា រាជាធិរាជ (Razadarit Ayedawbon) សោយរាជ្យនៅនគរមននៅចុងសតវត្សទី ១៤ និងដើមសតវត្សទី ១៥ ។
ប្រវត្តិដំណាលពីព្រះអង្គម្ចាស់មនព្រះនាម ផ្យាណយ ឬជាពាក្យមនគឺ ពញាន្វេ (Binnya Nwe) ដែលត្រូវជាបុត្រស្តេចអង្គមុន ត្រូវបានគេចាប់ដាក់គុក នឹងត្រូវបានបងស្រីម្តាយទីទៃ ជួយរំដោះ ហើយបានទៅស្នាក់នៅស្រុកមួយឈ្មោះថាស្រុក តៈកើង (ក្នុងយីកេខ្មែរ គេហៅស្រុកនោះថា តាគ្រើង ស្រុកតៈកើង ឬ តាគ្រើង នេះ គឺក្រុង Yangon សព្វថ្ងៃនេះឯង ដែលជាឈ្មោះថ្មី សម្រាប់ឈ្មោះដើមដែលជាភាសាមន គឺមានឈ្មោះ ថា Dagon ឬ តៈកើង ជាក់ស្កែងគឺបន្សល់ទុកនូវឈ្មោះចេតិយដ៏ល្បីប្រចាំទីក្រុងរ៉ង់ហ្គូន ឬយ៉ាងហ្គូន គឺចេតិយឆ្វេដាកន ឬចេតិយមាស ក្រុងតៈកើង) នៅទីនោះផ្យាណយ បានលួចស្រឡាញ់មនុស្សស្រីលក់ប្រេងម្សៅម្នាក់ឈ្មោះនាងម៉ឺយចឺយ ឬម៉ឺយចើង ឬនាងម៉ឺយម៉ាងគៈយ៉ា ឬ ម្វេម៉ាណាតេ (Mwe Ma Nate ប្រហែលជាឈ្មោះម៉ឺយម៉ាងគៈយ៉ា នេះហើយដែលក្លាយជាឈ្មោះខ្មែរហៅថា ប៉ាងគីយ៉ា) នាងនោះក៏លួចស្រឡាញ់ផ្យាណយ ដែរ ដោយលួចដៀងកន្ទុយភ្នែកឲ្យផ្យាណយផងដែរ សូម្បីតែនាងបានការជាមួយមនុស្សចំណាស់ម្នាក់ គឺថា ម៉ាក់ថឹង ឬម៉ាក់ថឺង ឬម៉ាក់ចាត ។ នៅពេលបានស្រឡាញ់នាងម៉ឺយចឺយហើយ ផ្យាណយក៏បានប្រើឲ្យមេស្រុកទៅជួយទាក់ទងនាងម៉ឺយចឺយមកឲ្យខ្លួន នាងម៉ឺយចឺយក៏ព្រមបោះបង់តាម៉ាក់ថឺងទៅតាមផ្យាណយ ធ្វើឲ្យតាម៉ាក់ថឺងកើតទុក្ខមិនសុខចិត្តយំឡាំប៉ា រហូតត្រូវគេយកទៅសម្លាប់ចោលទៅ ។ ក្រោយមកនាងម៉ឺយចឺយ ក៏ក្លាយទៅជាអគ្គមហេសីរបស់ផ្យាណយ នៅពេលដែលព្រះអង្គត្រូវបានគេលើកតែងតាំងជាមហាក្សត្រមន នៅក្រោយការបង្ក្រាបស្តេចជ្រែករាជ្យ ហើយព្រះនាមនៅពេលឡើងសោយរាជ្យរបស់ព្រះអង្គគឺរាជាធិរាជ ។ រឿងទាក់ទងនឹងស្តេចរាជាធិរាជនេះ នៅមានវែងឆ្ងាយទៀត សូមអានអត្ថបទភ្ជាប់មកនេះ (https://en.wikipedia.org/wiki/Talamidaw) ។
តាមរយៈរឿងនេះ ឃើញថាខ្មែរយើងយករឿងនេះមកសម្តែងខុសពីសាច់រឿងប្រវត្តិសាស្ត្រពិតរបស់មន ដែលថានាងម៉ឺយចឺយស្មោះស្ម័គ្រនឹងតាម៉ាក់ថឺង ខណៈរឿងមនបង្ហាញអំពីអយុត្តិធម៌របស់ខ្សែរាជវង្ស ដែលមិនត្រូវបានផ្តល់យុត្តិធម៌ឲ្យរាស្ត្រនោះទេ តែរឿងល្ខោនយីកេខ្មែរគឺម៉ាក់ថឺងឡើងរហូតដល់ស្តេចព្រហ្មទត្តជាបិតារបស់ផ្យាណយឲ្យជួយដោះស្រាយបញ្ហា ហើយចុងក្រោយនាងម៉ឺយចឺយត្រូវបានផ្យាណយចាក់សម្លាប់ ក្រោយមកស្តេចព្រហ្មទត្តក៏បញ្ជាសេនាឲ្យយកផ្យាណយទៅសម្លាប់ចោលដែរ ដើម្បីផ្តល់សេចក្តីយុត្តិធម៌ ។
ក្រៅពីរឿងម៉ាក់ថឺង ដែលជារឿងប្រវត្តិសាស្ត្រមន ខ្មែរយើងក៏នៅមានការសម្តែងរឿងប្រវត្តិសាស្ត្រជ្វា ឬឥណ្ឌូនេស៊ីសព្វថ្ងៃដែរ គឺរឿងអ៊ីណៅបុស្សបា ដែលទាំងនេះបង្ហាញអំពីការផ្សាយភាយនូវវប្បធម៌ទៅវិញទៅមករវាងបណ្តាប្រទេសនៅអាស៊ីតាំងតែពីបុរាណកាល ។
ละครพันทางเรื่องราชาธิราชตอน พระยาน้อยชมตลาด-เม้ยนะนิกระเริงรัก
រូបគំនូរថៃទាក់ទងទៅនឹងការចូលមកដល់របស់ព្រះកែវមរកតចូលមកក្រុងឥន្ទ្របស្ថ ឬក្រុងយសោធរៈបុរៈ
Thai traditional painting depicted the arrival of Emerald Buddha to Angkor
រូបគំនូរថៃទាក់ទងទៅនឹងការចូលមកដល់របស់ព្រះកែវមរកតចូលមកក្រុងឥន្ទ្របស្ថ ឬក្រុងយសោធរៈបុរៈ
ប្រវត្តិនៃការចូលមកដល់របស់ព្រះកែវមរកត ត្រូវបានគេរកឃើញឯកសារចាស់ដែលមានអាយុកាលយ៉ាងតិចក៏ជាង ៥០០ឆ្នាំដែរ ដែលរៀបរាប់ថា ព្រះពុទ្ធរូបព្រះកែវមរកតត្រូវបានសាងឡើងដោយថ្មកែវពណ៌ខៀវ នៅនគរបាតលីបុត្រ (បាតនា ទីរួមរដ្ឋធំ របស់រដ្ឋពិហារ នៅប្រទេសឥណ្ឌា) បន្ទាប់មកនៅបាតលីបុត្រមានសង្គ្រាម ក៏ត្រូវបានគេនិមន្តយកមកតម្កល់នៅស្រីលង្កា ក្រោយមកស្តេចភូមា ព្រះនាមអនុរថ បានទៅចម្លងព្រះត្រៃបិតក និងនិមន្តព្រះពុទ្ធរូបនេះមកភូមា ដោយដឹកមកចំនួន ២ សំពៅ សំពៅមួយមិនបានទៅភូមាទេ តែត្រូវព្យុះបក់នាំមកមហានគរ ហើយត្រូវបាននមន្តយកទៅតំកល់ទុកក្នុងក្រុងអង្គរ ក្នុងរាជ្យស្តេចបុទមសុរិយោវង្ស (ស្តេចសូរិយវរ្ម័នទី ១??) ក្រោយមកក្នុងរាជ្យស្តេចពាល ពេលមានទឹកជំនន់ធំ ពួកលាវ (លពបុរី?? លាវមិនទាន់មានប្រទេសទេ) និងពួកសៀមសុខោទ័យ បានលើកទ័ពមកលួចប្លន់នៅអង្គរ ក៏យកព្រះពុទ្ធរូបព្រះកែវមរកតពីអង្គរទៅ ។ នៅមានរឿងវែងឆ្ងាយទៀត ដែលព្រះពុទ្ធរូបព្រះកែវមរត ត្រូវបាននិមន្តបន្តទៅកំពែងពេជ្រ ទៅហរិបុញ្ជ័យ (ឡាំប៉ាង) ឈៀងម៉ៃ វៀងច័ន្ទន៍ និងចុងក្រោយមកនៅក្រុងបាងកក ដល់សព្វថ្ងៃ ។
នៅស្រុកខ្មែរយើង ពង្សាវតារខ្មែរបានកត់ត្រាយ៉ាងលម្អិតអំពីការមកដល់របស់ព្រះកែវមរកតនេះ និងមានការសាងសង់វត្តលង្កា វត្តកោះ វត្តព្រះពុទ្ធមានបុណ្យ វត្តព្រះពុទ្ធឃោសាចារ្យ វត្តកែវព្រះភ្លើង និងចេតិយព្រះឧណ្ណាលោម សម្រាប់តម្កល់វត្ថុមង្គលទាំងនោះមួយរយៈ នៅពេលគេនិមន្តរបស់ទាំងនោះពីកំពង់ផែ បន្ទាយមាស (កំពុងផែ អូកែវ សម័យអង្គរ នៅម្តុំខេត្តមាត់ជ្រូក នៅកម្ពុជាក្រោមសព្វថ្ងៃ ដែលចាប់នឹងខេត្តកំពត) ។
មានការសិក្សាមួយចំនួនថារូបសំណាកព្រះកែវមរកតអង្គបច្ចុប្បន្នដែលនៅក្នុងវត្តព្រះកែវមរកត ក្នុងព្រះបរមរាជវាំងប្រទេសថៃ គឺជាសិល្បៈបែបឈៀងស៊ែន នៅម្តុំខេត្តភាគខាងជើងរបស់ថៃ ជាប់នឹងខេត្តឈៀងម៉ៃ តាមរយៈការវិភាគទម្រង់សិល្បៈ ។ តែលក្ខណៈពិសេសរបស់ទម្រង់ព្រះពុទ្ទរូបក្នុងមុទ្រសមាធិនេះ ពុំសូវមានការនិយមនៅក្នុងប្រទេសថៃនោះទេ ទាំងឡានណា សុខោទ័យ អយុធ្យា គេនិយមរូបព្រះផ្ចាញ់មារ ដូច្នេះគួរតែមិនមែនជាសិល្បៈឈៀងស៊ែនទេ តែគួរតែសិល្បៈរបស់ឥណ្ឌា ឬស្រីលង្កា ព្រោះថានៅទីនោះគេនិយមព្រះពុទ្ធរូបសមាធិតាំងតែពីសម័យបុរាណ ។ សម្រាប់ប្រវត្តិសាស្តខ្មែរវិញ បានរៀបរាប់ថាបន្ទាប់ពីបាត់ព្រះពុទ្ធរូបព្រះកែវមរកត ស្តេចត្រសក់ផ្អែមដែលកាន់ព្រះពុទ្ធសាសនា បានឲ្យពួកមន្ត្រីបុរោហិត រៀបចំស្លព្រះយកគំរូតាមព្រះកែវមរកត ដើម្បីជំនួសព្រះពុទ្ធរូប និងវត្ថុស័ក្តិសិទ្ធដែលត្រូវបាត់ទៅ ។ យើងឃើញថាទម្រង់ព្រះពុទ្ធរូបសម័យអង្គរ រាប់ពីសម័យបាពួន (បាភួន) អង្គរវត្ត និងបាយ័ន គឺមានទម្រង់ជាព្រះពុទ្ធរូបសមាធិស្ទើរទាំងស្រុង ដែលនេះអាចបណ្តាលមកពីមានការចម្លងបែបព្រះពុទ្ធរូបសមាធិពីគំរូរបស់ព្រះកែវមរកត តាំងពីមុនសម័យតាត្រសក់ផ្អែមទៅទៀត ។ សូម្បីតែនៅសម័យមុននោះ ក៏មិនមានការនិយមព្រះពុទ្ធរូបសមាធិនៅក្នុងសិល្បៈខ្មែរដែរ ។
មួយទៀតទាក់ទងនឹងព្រះកែវមរកតនេះ ខ្ញុំសូមលើកសម្មតិកម្មមួយទៀតថា រឿងព្រះគោព្រះកែវ គឺជារឿងនិទានក្លាយបង្ហាញពីការបាត់បង់ព្រះកែវមរកត ដែលកើតឡើងនៅចុងសម័យអង្គរ មិនមែនកើតឡើងនៅសម័យលង្វែកនោះទេ តែអ្នកនិទានរឿងច្រឡំ ព្រោះថាបើកើតឡើងនៅក្នុងសម័យលង្វែកមែននោះ នោះប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរ តាមពង្សាវតារ គួរតែកត់ត្រារឿងនេះបានច្បាស់លាស់ជាងនេះ ។
Sovannrath សុវណ្ណរដ្ឋ 