គណៈរាជទូតរបស់ស្តេចសៀមរាមាទី ៤ ចូលគាល់ព្រះចៅណាប៉ូឡេអុង ទី ៣
The reception of Siamese ambassadors by emperor Napoleon III
គណៈរាជទូតរបស់ស្តេចសៀមរាមាទី ៤ ចូលគាល់ព្រះចៅណាប៉ូឡេអុង ទី ៣ (ទាក់ទងទៅនឹងមូលហេតុអ្វីបានជានៅប្រទេសថៃគេនៅមានការឱនក្រាបគោរពមហាក្សត្រ ដែលរូបភាពនេះ កាន់តែមិនសូវមាននៅស្រុកខ្មែរ)
រាជទូតថៃរបស់ស្តេចរាមាទី ៤ បានចូលទៅគាល់ ព្រះចៅណាប៉ូឡេអុង ទី ៣ របស់ប្រទេសបារាំង នៅឆ្នាំ ១៨៦២ ដើម្បីជំរុញទំនាក់ទំនងលើជំនួញ និងការគោរពបូរណភាពទឹកដីរបស់ថៃ ព្រោះថាពេលនេះ ចក្រភពអង់គ្លេសកំពុងលុកលុយលើទឹកដីភូមា និងផ្នែកខ្លះនៃប្រទេសម៉ាឡេស៊ី ដែលឧបទ្វីបម៉ាឡេស៊ី ធ្លាប់ជាទឹកដីស្ថិតនៅក្រោមការគ្រប់គ្រងរបស់ថៃតាំងតែពីសម័យរាមាទី ១ ។ រូបគំនូរនេះត្រូវប្រើពេល ៣ ឆ្នាំដើម្បីគូររួចរាល់ ។
នៅពេលដែលគណៈរាជទូតរបស់ថៃចូលទៅគាល់ ដោយមានការក្រាបថ្វាយបង្គំនោះ បានធ្វើឲ្យគណៈមន្ត្រីរបស់បារាំងមានការភ្ញាក់ផ្អើល និងស្ងើចសរសើរគណៈទូតថៃថាចេះគោរពព្រះមហាក្សត្រ គឺមិនខុសគ្នាពីពេលដែលជីវតាក្វាន់ចូលគាល់ព្រះមហាក្សត្រខ្មែរនៅសម័យអង្គរ បានឃើញមន្ត្រី និងប្រជារាស្ត្រខ្មែរឱនក្រាបព្រះមហាក្សត្រយ៉ាងនោះដែរ ជីវតាក្វាន់បានកត់ត្រាថា ប្រជាជនខ្មែរមិនសូវស៊ីវីល័យ តែគេចេះគោរពព្រះមហាក្សត្ររបស់ពួកគេណាស់ ។
នៅក្នុងការគ្រប់គ្រងរបស់អាណានិគមបារាំង បារាំងបានធ្វើទំនើបនីយកម្មលើវប្បធម៌ និសង្គមខ្មែរ ជាហេតុធ្វើឲ្យខ្មែរផ្លាស់ប្តូរវិធីគោរព និងប្រណិបត្តិព្រះមហាក្សត្រ ទៅតាមរូបបែបបារាំង ដោយមិនឱនក្រាបដូចពីបុរាណនោះទេ ចំណែកខាងថៃ ថៃព្យាយាមធ្វើទំនើបនីយកម្មដោយខ្លួនឯង ហើយអ្នកដែលព្យាយាមធ្វើទំនើបកម្មនោះ គឺជាខ្សែស្រឡាយរាជវង្សថៃ ដែលជាហេតុធ្វើឲ្យរូបភាពនៃការគោរពប្រណិបត្តិព្រះមហាក្សត្រថៃ នៅរក្សាទម្រង់ដើមបានច្រើនជាងខ្មែរ ។
បដិមាករខ្មែរសម័យទសវត្សឆ្នាំ ៩០ បានចម្លងទម្រង់ព្រះពុទ្ធរូបបែបភូមា
A Modern Cambodian sculptors copied Burmese Buddha’s style
បដិមាករខ្មែរសម័យទសវត្សឆ្នាំ ៩០ បានចម្លងទម្រង់ព្រះពុទ្ធរូបបែបភូមា
រូបខាងក្រោមព្រះពុទ្ធរូបពណ៌ដូចថ្មកែវ ដែលអាចជាព្រះធ្វើពីស៊ីម៉ង់ នោះ គឺមានលក្ខណៈប្លែក ប្លែកត្រង់ចំណុចណា? គឺប្លែកត្រង់នៅលើព្រះនលាដ (ថ្ងាស) មានវត្ថុម្យ៉ាង ដែលមានលក្ខណៈដូចជាបូពាក់ជ្រោងសក់របស់មនុស្សស្រី ដែលទម្រង់នៃសិល្បៈបែបនេះ គឺមិនមែនជាសិល្បៈខ្មែរនោះទេ តែជាទម្រង់នៃសិល្បៈបែបភូមា (ដែលអាចជាពុទ្ធបដិមាសម័យភូមា មានកំណើតនៅសម័យ ខងបង Konbaung នៅចុងសតវត្សទី ១៨ ដល់ចុងសតវត្សទី ១៩) ។ ចំណុចដែលកាន់តែដូចគ្នាទៀតនោះគឺបូនោះគឺត្រូវបានទឹបដោយទឹកមាសដូចគ្នានឹងសិល្បៈភូមា នៅនឹងរូបខាងស្តាំដៃ ខុសគ្នាត្រង់ពណ៌របស់ព្រះពុទ្ធរូប ដែលភូមានិយមសាងព្រះពីថ្មកែវពណ៌ស. ឬក៏ទឹបទឹកមាសទាំងរូបតែម្តង តែទម្រង់ព្រះភ័ក្ត្ររបស់ព្រះពុទ្ធរូបដែលសិល្បៈករខ្មែរបានសាងនោះ គឺមានលក្ខណៈជាទម្រង់ពុទ្ធរូបខ្មែរសម័យថ្មី គឺមិនមែនជាលក្ខណៈសិល្បៈភូមានោះទេ ។
ព្រះពុទ្ធរូបនេះ ខ្ញុំបានថតរូបពីវត្តព្រះពុទ្ធឃោសាចារ្យ ក្រុងភ្នំពេញ ហើយខ្ញុំក៏ធ្លាប់ឃើញព្រះពុទ្ធរូបនេះនៅស្រុកកំណើតឪពុកខ្ញុំផងដែរ ដែលពុទ្ធបដិមានោះ ឪពុកម្តាយរបស់ខ្ញុំបានជាវថ្វាយវត្តតាំងតែពីទសវត្សឆ្នាំ ៩០ ដោយមូលហេតុនេះហើយខ្ញុំគិតថាព្រះពុទ្ធរូបក្នុងទម្រង់តែមួយនេះ ត្រូវបានបដិមាករខ្មែរ នៅកំឡុងទសវត្សឆ្នាំ ៨០ ឬ ៩០ បានចម្លងលក្ខណៈមួយចំនួនរបស់ព្រះពុទ្ធរូបភូមា យកមកឆ្លាក់លាយជាមួយនឹងលក្ខណៈខ្មែរខ្លះ ដើម្បីបង្កើតជាព្រះពុទ្ធបដិមា សម្រាប់យកមកធ្វើអាជីវកម្ម ។
ព្រះពុទ្ធរូបភូមា មើលទៅពិតជាល្អប្រណីតពិតមែន ជាហេតុធ្វើឲ្យបដិមាករខ្មែរយកធ្វើជាគំរូ ហើយយើងក៏ឃើញថានៅតាមបណ្តាវត្តអារាមជាច្រើនកន្លែងនៅទូទាំងពិភពលោក ក៏មានការជាវព្រះពុទ្ធរូបភូមាយកទៅតម្កល់ផងដែរ សូម្បីតែនៅក្នុងព្រះបរមរាជវាំងខ្មែរក្រុងភ្នំពេញ ក៏មានព្រះពុទ្ធរូបភូមាដែរ ។
«អាជ័យធ្លាក់ទឹក ហីអើ ហីអើ»
នៅក្នុងរឿងធនញ្ជ័យរបស់ខ្មែរ ពេលស្តេចបញ្ជាឲ្យយកធនញ្ជ័យទៅសម្លាប់ ពួកពេជ្ឈឃាតនាំខ្លួនធញ្ជ័យទៅសម្លាប់ ដោយដឹកលើទូក ធនញ្ជ័យបានប្រើល្បិចឲ្យពួកពេជ្ឈឃាតច្រៀងថា «អាជ័យធ្លាក់ទឹក ហីអើ ហីអើ» ហើយក៏លួចលោតទឹករត់ទៅ ដោយពួកពេជ្ឈឃាត មិនគិតដេញតាម គិតតែតបថា «ហីអើ ហីអើ» ។
នៅក្នុងរឿងស្រីធនញ្ជ័យរបស់ថៃ ពេលស្តេចបញ្ជាឲ្យយកធនញ្ជ័យទៅសម្លាប់ ធនញ្ជ័យបានសុំទៅផ្ទះសិន ទៅប្រាប់ឲ្យអ្នកបម្រើយកស្រាមកដាក់លើទូកឲ្យពួកពេជ្ឈឃាតផឹក ហើយក្រោយពីនោះពួកពេជ្ឈឃាតក៏បាននាំគ្នាច្រៀង «ចម្រៀងទូក» ដែលមានឧទាហរណ៍ដូចចម្រៀងខាងក្រោម ហើយនៅពេលពួកពេជ្ឈឃាតស្រវឹង ច្រៀងលែងដឹងរឿង ធនញ្ជ័យក៏បង្កើតជាសាច់ចម្រៀងដែលមានន័យថា «សូមឲ្យធនញ្ជ័យបានសំរេច លោតចុះទឹកគេចបានជោគជ័យ» ពេលច្រៀងសាច់ចម្រៀងនោះបានមួយសន្ទុះ ធនញ្ជ័យក៏លោតទៅមែន ពួកពេជ្ឈឃាត ឃើញថាធ្វើដូចសាច់ចម្រៀងមែន ក៏នាំគ្នាទះដៃ ស្រែកជយោ ។
ក្នុងសាច់រឿងធនញ្ជ័យរបស់ ខ្មែរ ថៃ និងឡាវ មានតែសាច់រឿងខ្មែរ និងថៃទេ ដែលមានចំនុចដូចគ្នាច្រើនបំផុត ទាំងនេះអាចបង្ហាញពីចំណុចទំនាក់ទំនងគ្នាយ៉ាងជិតស្និទ្ធរបស់ជនជាតិខ្មែរ និងថៃ មុនពេលការចូលមកធ្វើអាណាព្យាបាលរបស់បារាំង ។
ឯកសារពង្សាវតារថៃ អំពីការជញ្ជូនរូបសំណាកសំរិទ្ធពីស្រុកខ្មែរ ទៅស្រុកថៃ ចំនួន ២ លើក
Bronze statues taken from Cambodia to Thailand in the Thai record.
ឯកសារពង្សាវតារថៃ អំពីការជញ្ជូនរូបសំណាកសំរិទ្ធពីស្រុកខ្មែរ ទៅស្រុកថៃ ចំនួន ២ លើក
សម្រង់ និងបកប្រែចេញពីសៀវភៅ «និរាសនគរវត្ត» សរសេរដោយសម្តេចក្រុមពញាតម្រង់រាជានុភាព (กรมพระยาดำรงราชานุภาพ) ត្រូវជាបុត្រារបស់សម្តេចព្រះចមក្លៅ រាមាទី ៤ ហើយសម្តេចក្រុមពញាតម្រង់រាជានុភាពនេះ ទទួលបានការថ្វាយព្រះនាមថា «ព្រះបិតានៃប្រវត្តិសាស្ត្រថៃ» ។ ព្រះអង្គធ្លាប់មកទស្សនកិច្ចនៅស្រុកខ្មែរជាច្រើនដងនៅសម័យអាណានិគមបារាំង ហើយព្រះអង្គបានសរសេរអំពីដំណើរទស្សនកិច្ចរបស់ព្រះអង្គនេះ នៅក្នុងសៀវភៅមួយដែលមានចំណងជើងថា «និរាសនគរវត្ត» ។ នៅក្នុងចំណុចមួយព្រះអង្គបានលើកឡើងពីការប្រមូលយករូបសំរិទ្ធពីស្រុកខ្មែរទៅស្រុកថៃ ដែលមានពីរលើក និងមានរឿងពិពណ៌នាលម្អិតដូចខាងក្រោម ។
ខ ៧. បានរៀបរាប់នៅពេលពណ៌នាអំពីសារមន្ទីក្រុងភ្នំពេញ ដែលនៅក្នុងសារមន្ទីនោះមិនសូវមានវត្ថុបុរាណធ្វើពីសំរិទ្ធ ហើយពួកខ្មែរគេថាព្រោះថៃប្រមូលយកទៅអស់ ទើបនៅស្រុកខ្មែរមាននៅសល់តិច ។ ចំណុចនេះក្រោយមកនៅពេលរៀបចំសារមន្ទីនៅសម័យរជ្ជកាលទី ៧ បានប្រមូលរួបរួមគ្រឿងសំរិទ្ធបុរាណ ដែលមាននៅក្នុងក្រុងបាងកក បានមកជាច្រើន ដាក់តាំងពេញនៅក្នុងបន្ទប់ធំនៃព្រះទីនាំងឥស្សរាវិនិច្ឆ័យទាំងមូល តែនៅពេលពិចារណាមើលទៅ គឺមានតែរបស់ដែលធ្វើនៅប្រទេសថៃ (ស្យាម) ជាសិល្បៈបែបសម័យស្រីវិជ័យយកមកពីស្រុកជៃយាខ្លះ សិល្បៈបែបសម័យទ្វារវតីមកពីស្រុកអ៊ូថងខ្លះ សិល្បៈបែបសម័យសុខោទ័យ ឈៀងសែន ឈៀងម៉ៃ និងសម័យក្រុងស្រីអយុធ្យា ដោយភាគច្រើនវត្ថុសំរិទ្ធដែលជាសិល្បៈខ្មែរ ដូចជាទេវរូប និងវត្ថុផ្សេងៗ ដូចជាគ្រឿងប្រដាប់រាជរថ និងគ្រឿងប្រដាប់ព្រះសលៀងជាដើម ដែលបានមកពីស្រុកនគររាជសីមាទាំងអស់ មិនប្រាកដថាមានរបស់បានមកពីស្រុកខ្មែរ ក្រៅពីទេវរូបតូចៗតែពីរបីអង្គប៉ុណ្ណោះ ។
ទើបទៅត្រួតមើលនៅក្នុងសៀវភៅពង្សាវតារឃើញមានថា ថៃបានយកវត្ថុសំរិទ្ធបុរាណមកពីប្រទេសខ្មែរ ២ ដង ដំបូងគឺសម្តេចព្រះបរមរាជាធិរាជ (សាមព្រះយ៉ា, សាមពញា) វាយបានក្រុងនគរធំ នៅពុទ្ធសករាជ ១៩៧៤ (គ.ស ១៤៣១) នៅក្នុងពង្សាវតារសរសេរថាព្រះអង្គមានរាជបញ្ជាឲ្យដឹកជញ្ជូនរូបសិង្ហសត្វផ្សេងៗ ដែលស្លដោយសំរិទ្ធ យកមកកាន់ក្រុងស្រីអយុធ្យា ប្រហែល ៤០រូប ថ្វាយជាគ្រឿងពុទ្ធបូជា ទុកនៅក្នុងវត្តមហាធាតុ ។ រូបសិង្ហសត្វទាំងនោះមានរឿងក្រោយមកថា នៅក្រុងស្រីអយុធ្យាបាន ១៣៨ឆ្នាំ ដល់ព.ស ២១១២ (គ.ស ១៥៦៩) ព្រះចៅហង្សាវតីបុរេងណង វាយបានក្រុងស្រីអយុធ្យា បានបញ្ជាឲ្យជញ្ជូនទៅក្រុងហង្សាវតីទាំងអស់ ទៅនៅទីនោះបាន ៣០ឆ្នាំ ។ នៅក្នុងពង្សាវតារភូមា បានរៀបរាប់បន្តថានៅព.ស ២១៤២ (គ.ស ១៥៩៩) សម្តេចព្រះនរេសូរមហារាជ (ដែលវាយបែកបន្ទាយលង្វែក) បានលើកកងទ័ពទៅវាយក្រុងហង្សាវតី ព្រះចៅហង្សាវតីនន្ទបុរេង បានជំលៀសប្រជាជនចេញពីក្រុងហង្សាវតី គេចពីសម្តេចព្រះនរេសូរ ទៅអាស្រ័យនៅក្រុងតងអ៊ូ ទ័ពមកពីមឿងយ៉ៈខៃ ដែលលើកទៅជួយទ័ពភូមា ឃើញក្រុងហង្សាវតីត្រូវបោះបង់ចោល ក៏ចូលទៅប្រមូលយកទ្រព្យសម្បត្តិ ហើយបានដុតវាំងប្រាសាទ ផ្ទះប្រជាជន នៅក្នុងក្រុងហង្សាវតីខូចខាតស្ទើរទាំងអស់ ។
នៅពេលសម្តេចព្រះនរេសូរចូលមកដល់ ទ័ពយ៉ៈខៃបានជញ្ជូនរូបសត្វដែលព្រះចៅបុរេងណងបានពីស្រុកថៃ យកទៅស្រុកយ៉ៈខៃ យកទៅថ្វាយជាគ្រឿងពុទ្ធបូជានៅវត្តព្រះមហាមុនី ដែលជាព្រះពុទ្ធរូបប្រចាំស្រុកយ៉ៈខៃ ។ រូបសំរិទ្ធទាំងនោះបានទៅនៅស្រុកយ៉ៈខៃបាន ១៨០ឆ្នាំ រហូតដល់ព.ស ២៣២៧ (គ.ស ១៧៨៤) ស្តេចភូមា ព្រះចៅប៉ៈឌុង (ដែលលើកទ័ពមកវាយថៃនៅសម័យរាមាទី ១ ក្រុងរតនៈកោសិន្ទ្រ) វាយបានស្រុកយ៉ៈខៃ បានបញ្ជាឲ្យជញ្ជូនព្រះពុទ្ធរូបព្រះមហាមុនី និងរូបសំរិទ្ធដែលពួកយ៉ៈខៃបានមកពីក្រុងហង្សាវតី ឲ្យយកទៅទុកនៅក្រុងអមរៈបុរៈ ជារាជធានីសាងថ្មី ។ នៅទីនោះបាន ១០០ឆ្នាំ ដល់ព.ស ២៤២៧ (គ.ស ១៨៨៤) (មុននឹងភូមាត្រូវធ្លាក់ក្រោមការគ្រប់គ្រងរបស់អង់គ្លេស ១ ឆ្នាំ) កើតមានអគ្គីភ័យឆេះវត្តព្រះមហាមុនី រូបសំរិទ្ធត្រូវភ្លើងឆេះរលាយខូចអស់ជាច្រើន ទៅឃើញនៅព.ស ២៤៧៨ (គ.ស ១៩៣៥) នៅសល់តែរូបព្រះសិវៈ (បាក់បែក) ២អង្គ រូបសិង្ហខ្មែរ (បាត់ក្បាល) ៣ រូប នៅល្អតែរូបដំរីឰរាវ័នតែមួយប៉ុណ្ណោះ ។
សម្រាប់ចំណុចដែលថៃយកគ្រឿងសំរិទ្ធមកពីស្រុកខ្មែរលើកទី ២ នោះ មាននៅក្នុងពង្សាវតារ ដាក់ថាសម្តេចព្រះបាទសម្តេចព្រះពុទ្ធយ៉តហ្វាចុឡាលោក បានរូបសិង្ហស្លពីសំរិទ្ធ ១គូ (សំរិទ្ធមាសកាឡៃ) មកពីស្រុកបន្ទាយមាស (ខេត្តកំពត និងខេត្តហាទៀងសព្វថ្ងៃ) ហើយទ្រង់បានបញ្ជាឲ្យចម្លងរូបបែបសិង្ហខ្មែរនេះចំនួន ១០រូបទៀត សរុបទៅគឺ ១២រូប យកទៅថ្វាយជាពុទ្ធបូជានៅវត្តព្រះស្រីរតនៈសាស្តារាម (វត្តព្រះកែវមរកត ក្រុងបាងកក) ដែលនៅសល់ដល់សព្វថ្ងៃនេះ សិង្ហគូដើមដែលបានពីស្រុកខ្មែរនោះ តាំងនៅជណ្តើរកណ្តាលពីខាងមុខព្រះវិហារ ប្រសិនបើសង្កេតមើលឲ្យច្បាស់នោះគេនឹងឃើញស្នាមទិបមាសជាប់នៅលើសិង្ហទាំងពីរនោះ ។ ទាំងនេះមានភស្តុតាងថាថៃបានយករូបសំរិទ្ធពីស្រុកខ្មែរតែពីរដងតែប៉ុណ្ណោះ ។
មូលហេតុអ្វីបានលោកម្ចាស់ប៉ាវពាក់មួកមានត្រចៀកវែង?
ដឹងថីបានជាលោកម្ចាស់ប៉ាវពាក់មួកមានត្រចៀកវែងៗអញ្ចឹងទេ? មកពីសម័យរាជវង្សសុង ពេលមន្ត្រីចូលគាល់មហាក្សត្រចិន មន្ត្រីមួយចំនួនមិនព្រមស្តាប់កិច្ចការប្រទេសជាតិ បែរជានាំគ្នានិយាយខ្សឹបខ្សៀវពេញក្នុងរាជរោង ដើម្បីដោះស្រាយបញ្ហានេះ ស្តេចរាជវង្សសុងមួយអង្គ បានរកឃើញដំណោះស្រាយមួយ គឺបំពាក់កំណាត់ដែក ឬឫសីនៅសងខាងមួករបស់ពួកមន្ត្រី ដោយម្ខាងៗមានប្រវែង ៣ តឹក ជាហេតុធ្វើឲ្យមន្ត្រីពិបាកនិយាយខ្សឹបខ្សៀវរកគ្នា គឺអាចនិយាយបានតែទល់មុខគ្នាតែប៉ុណ្ណោះ ព្រោះត្រចៀកដែករបស់មួកទាំងនោះវាទើសគ្នាទៅវិញទៅមក ។ នៅសម័យក្រោយៗទៀត ត្រចៀកមួកនោះ គឺកាន់តែវែង និងមានក្បាច់បន្ថែមទៀតផង ។ គិតយកទៅអនុវត្តន៍នៅក្នុងថ្នាក់រៀន ម្យ៉ាងដែរតើ!
http://www.visiontimes.com/2014/02/25/the-clever-solution-of-wing-flaps-on-song-dynasty-hats.html
ព្រះពុទ្ធរូបព្រះអដ្ឋរស្ស
Preah Attharasa
ព្រះពុទ្ធរូបព្រះអដ្ឋរស្សនៅប្រទេសកម្ពុជាមានតែមួយកន្លែងទេឬ ?
ជាទូទៅនៅពេលដែលគេឮពាក្យថាអដ្ឋរស្ស មានមនុស្សភាគច្រើនណាស់ដែលកំណត់សំដៅទៅលើភ្នំព្រះរាជទ្រព្យ ឬភ្នំឧដុង្គ ដែលសព្វថ្ងៃនេះបានក្លាយទៅជាបូជនីយដ្ឋានព្រះពុទ្ធសាសនាដ៏សំខាន់មួយរបស់ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា ហើយដោយសារតែភ្នំនោះមានរយៈចម្ងាយតែ ៤០គីឡូម៉ែត្រពីរាជធានីភ្នំពេញ ទើបធ្វើឲ្យមានភាពងាយស្រួលក្នុងការទៅទស្សនា ក៏ដូចជាទៅចូលរួមពិធីបុណ្យសាសនានានា ។
បើតាមរឿងព្រេងដែលកត់ត្រាចងក្រងដោយពុទ្ធសាសនបណ្ឌិត្យបានបកស្រាយថា ភ្នំឧដុង្គ ទទួលបានឈ្មោះមួយទឿតថាជាភ្នំអដ្ឋរស្សនេះ គឺទាក់ទងនឹងរឿងដែលស្តេចចិនបញ្ជាឲ្យគេមកសាងសង់ព្រះពុទ្ធរូបមួយអង្គកំពស់ ១៨ ហត្ថ នៅលើភ្នំនេះ ហើយពាក្យថា ១៨ នៅក្នុងភាសាបាលី គឺអដ្ឋទស ឬអដ្ឋារស ឬក៏អដ្ឋរស្សនេះឯង ។ ប្រសិនបើគេពិនិត្យលើទ្វារវិហារព្រះអដ្ឋរស្សនេះ នោះគេនឹងឃើញមានផ្តែរសម័យអង្គរ ដែលគួរតែស្ថិតនៅក្នុងសិល្បៈសម័យបាពួន (បាភួន) ដែលនេះបង្ហាញថាទីតាំងវិហារនេះ គឺមានប្រាសាទបុរាណសាងមកតាំងពីសម័យបាពួន ហើយក្រោយមកប្រហែលជាប្រាសាទនោះបាក់បែក ទើបស្តេចខ្មែរសម័យក្រោយ ឬក៏ប្រជារាស្ត្រនៅទីនោះបានសាងសង់វិហារមួយនៅកន្លែងនោះដដែល ដោយយកសម្ភារៈពីប្រាសាទនោះយកមកប្រើប្រាស់ឡើងវិញ ដូចជាផ្តែរជាដើម ។ ហើយមូលហេតុដែលវិហារនោះបែរទៅជើង ប្រហែលមិនមែនមកពីបែរទៅចិនទេ តែគឺបែរទៅតាមសណ្ឋានភ្នំដែលកំពូលត្រង់វិហារនោះ គឺលាតពីត្បូងទៅជើង ទើបតម្រូវឲ្យគេសាងវិហារបែមុខទៅជើង ។ ចំពោះរឿងជនជាតិចិនជឿរឿងរូងនាគអស់ទាំងនេះ ឃើញថាមានគ្រប់ទីកន្លែង ឲ្យតែជនជាតិចិននេះទៅតាំងទីលំនៅនៅទីណា ហើយឃើញភ្នំ ឬស្ទឹងមានរាងបត់បែន ជនជាតិចិនច្រើនចាត់ទុកទីនោះថាមានសត្វនាគ មានរូងនាគ មានខ្លូននាគ ក្បាលនាគ ឬកន្ទុយនាគ ជានិច្ច ។
សម្រាប់លក្ខណៈរបស់ព្រះវិហារ និងព្រះពុទ្ធរូបមារវិជ័យនៅលើភ្នំឧដុង្គនោះ គួរតែជាសិល្បៈ ឬក៏ស្ថាបត្យកម្មសម័យលង្វែក ពីព្រោះថានៅសម័យលង្វែកនិយមការសាងសង់ព្រះពុទ្ធរូបធំៗ គឺសូម្បីតែនៅក្នុងបន្ទាយលង្វែកក៏មានព្រះពុទ្ធរូបត្រឡែងកែង ដែលជាព្រះពុទ្ធរូបឈរបែបអភយមុទ្រ ក៏មានកម្ពស់ ១៨ហត្ថដែរ បើតាមការរៀបរាប់នៅក្នុងសៀវភៅមហាបុរសខ្មែរ របស់លោកអេង សុត (ព្រះពុទ្ធរូបត្រឡែងកែងនោះ ជាចម្លាក់ព្រះពុទ្ធរូបឈរបួនអង្គបែរមុខទៅទិសធំទាំងបួន ដែលត្រូវបានឆ្លាក់ឡើងពីដើមឈើទាល តែមានប្រអប់ជើងព្រះធ្វើពីថ្ម សព្វថ្ងៃនេះនៅសល់តែប្រអប់ជើងតែប៉ុណ្ណោះ និងមានរូបព្រះជាលក្ខណៈព្រះសិអារ្យមេត្រិយបែរទៅទាំងបួនទិស ដែលមានទំហំតូចជាង) ។ ក្រៅតែព្រះពុទ្ធរូបព្រះត្រឡែងកែង ព្រះអង្គវិហារអដ្ឋរស្សដែលមានទំហំធំហើយ នៅវត្តវិហារហ្លួងនៅក្នុងទីរួមខេត្តកំពង់ឆ្នាំង ក៏បន្សល់ព្រះពុទ្ធរូបសាងពីកំណាត់ទូកចង្ហាន់ហុយ ជាព្រះពុទ្ធរូបឈរ ដែលក៏មានកំពស់ប្រហែល ៦ ទៅ ៧ ម៉ែត្រដែរ យើងអាចស្រម៉ៃថាព្រះពុទ្ធរូបត្រឡែងកែងក៏គួរតែមានរូបរាងប្រហាក់ប្រហែលគ្នានេះដែរ ។ មានឯកសារខ្លះដាក់ថាព្រះអង្គធំនៅលើកំពូលភ្នំគូលេន ក៏ត្រូវបានសាងឡើងនៅសម័យលង្វែកដែរ ហើយព្រះអង្គធំនោះមានប្រវែងជិត ១០ ម៉ែត្រ ដូច្នេះយើងឃើញថាគឺ មានប្រវែងប្រហែល ១៨ហត្ថ ឬ ៩ម៉ែត្រ ដែរ ។ ប្រសិនបើព្រះអង្គរធំក៏ជាព្រះពុទ្ធរូប ១៨ហត្ថដែរនោះ ដូច្នេះបានន័យថានៅសម័យលង្វែក យ៉ាងហោចណាស់ក៏មានព្រះពុទ្ធរូប ១៨ ហត្ថចំនួន ៣កន្លែងដែរ គឺនៅភ្នំឧដុង្គ នៅក្នុងបន្ទាយលង្វែក នៅនៅលើភ្នំគូលេន ។ តែសម្រាប់ការសង្កេតរបស់ខ្ញុំ ខ្ញុំយល់ឃើញថាព្រះអង្គធំនៅភ្នំគូលេន មានរូបរាងប្លែក មិនដូចជាព្រះពុទ្ធរូបដែលសាងនៅសម័យក្រោយអង្គរនោះទេ ហើយក៏មិនដូចព្រះពុទ្ធរូបសម័យអង្គរដែរ តែមានលក្ខណៈស្រដៀងគ្នានឹងព្រះពុទ្ធរូប ក៏ដូចជាសិល្បៈសម័យមុនអង្គរច្រើនជាង ឬមួយក៏គេឆ្លាក់យកគំរូតាមចម្លាក់សម័យមុនអង្គរណាមួយ ?
ការសាងសង់ព្រះពុទ្ធរូបឲ្យមានកម្ពស់ ១៨ហត្ថនេះ មិនមែនមានតែនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជាយើងនោះទេ គឺមានដូចគ្នានៅបណ្តាប្រទេសកាន់ព្រះពុទ្ធសាសនាផ្សេងៗ ជាពិសេសគឺនៅស្រីលង្កា ភូមា និងថៃ ។ ជំនឿនេះប្រហែលជាចាប់ផ្តើមនៅស្រីលង្កា ដោយមានព្រះពុទ្ធរូបឈរជាច្រើនត្រូវបានសាងសង់ឡើងដោយមានកម្ពស់ជិត ១០ ម៉ែត្រ ឬក៏ជាង ១០ ម៉ែត្រ ដែលគេកំណត់ថាជាកំពស់ ១៨ហត្ថ ដោយឆ្លាក់នៅលើថ្មភ្នំ ដោយមានខ្នងភ្ជាប់ទៅនឹងជញ្ជាំងថ្មតែម្តង ។ សម្រាប់កម្ពស់នេះ គេអាចយោងទៅតាមគម្ពីរមធុរត្ថវិលាសិនី ដែលជាគម្ពីរអត្ថកថាព្រះសុតន្តបិដកដែលបានរៀបរាប់ថា ព្រះកកុសន្ធោ មានកំពស់ ៤០ហត្ថ ព្រះកុនាគមនោ មានកំពស់ ៣០ហត្ថ ព្រះកស្សបោ មានកំពស់ ២០ហត្ថ និងព្រះសមណគោតម មានកំពស់ ១៨ហត្ថ ។ ជំនឿនេះអាចហូរចូលមកដល់ប្រទេសភូមា នៅសម័យភូមានមានរាជធានីនៅបាកាន នៅសម័យសាងប្រាសាអនន្តៈ ដោយនៅក្នុងប្រាសាទនោះគេបានសាងព្រះពុទ្ធរូបឈរបួនអង្គ ធ្វើពីឈើម៉ៃសាក់ ដោយដាក់ផ្អែកជាប់ទៅនឹងជញ្ជាំងខាងក្រោយ ព្រះពុទ្ធរូបទាំងនោះមានកម្ពស់ រហូតដល់ ៩ម៉ែត្រ គឺ ១៨ហត្ថនេះឯង ។ សម្រាប់នៅក្នុងរាជាណាចក្រសុខោទ័យរបស់ថៃ ដោយទទួលបានឥទ្ធិពលព្រះពុទ្ធសាសនាពីភូមា និងពីស្រីលង្កាផងដែរ ធ្វើឲ្យមានការសាងសង់ព្រះពុទ្ធរូបឈរកម្ពស់ ១៨ហត្ថនេះ នៅជាច្រើនកន្លែង ដូចជានៅក្រុងសុខោទ័យ ក្រុងស្រីសជ្ជនាល័យ ក្រុងពិស្ណុលោក និងក្រុងកំពែងពេជ្រ ជាដើម ។
ប្រសិនបើសិក្សាប្រវត្តិសាស្តសម័យក្រោយអង្គរ យើងឃើញថាក្រោយស្តេចកនជ្រែករាជ្យ រាជវង្សខ្មែរមួយចំនួនបានគេចភៀសខ្លួនទៅនៅប្រទេសសៀម ដោយយើងមិនដឹងឲ្យច្បាស់ថាទៅនៅទីណាខ្លះនោះទេ តែគួរតែទៅនៅអយុធ្យា ហើយនៅពេលស្តេចច័ន្ទរាជាត្រឡប់ពីសៀម ចូលមកធ្វើសង្គ្រាមជាមួយនឹងស្តេចកន បន្ទាប់មកសាងសង់បន្ទាយលង្វែកនោះ គឺប្រាកដណាស់ដែលស្តេចច័ន្ទរាជាបាននាំមកនូវឥទ្ធិពលសិល្បៈ ឬក៏សាសនាមួយចំនួនពីសៀមមកវិញ តែចំណុចគួរឲ្យចាប់អារម្មណ៍គឺថាមូលហេតុអ្វីបានជាព្រះអង្គយកទម្រង់សិល្បៈព្រះអដ្ឋរស្សយកមកកសាងនៅស្រុកខ្មែរ ខណៈពេលដែលសិល្បៈនេះគឺជាសិល្បៈបែបសុខោទ័យ មិនមែនជាសិល្បៈបែបអយុធ្យានោះទេ ។ ចំណុចនេះអាចជាតឹកតាងប្រវត្តិសាស្ត្រមួយទៀត ដែលទាមទារឲ្យមានការសិក្សាបន្ថែម ថាមូលហេតុអ្វីក៏សិល្បៈបែបសុខោទ័យបែរជាមានឥទ្ធិពលមកលើសិល្បៈខ្មែរសម័យលង្វែកទៅវិញ ?
បើទោះបីជាព្រះពុទ្ធរូប ១៨ហត្ថ ឬព្រះអដ្ឋរស្សនេះច្រើនតែនិយមសាងជាព្រះពុទ្ធរូបឈរក៏ដោយ តែការសាងព្រះពុទ្ធរូបផ្ទំ ឬចូលនិព្វាន ឬព្រះពុទ្ធរូបអង្គុយ ក្នុងកម្ពស់ ១៨ហត្ថនេះក៏មានផងដែរ ជាក់ស្តែងគឺព្រះពុទ្ធរូបធំមារវិជ័យ នៅភ្នំឧដុង្គនេះឯង ។ ការលើកមកទាំងនេះ គ្រាន់តែជាការយល់ឃើញ និងការសិក្សារបស់ខ្ញុំផ្ទាល់តែប៉ុណ្ណោះ ពុំមែនជាការសិក្សាដោយលម្អិតនោះទេ តែវាក៏អាចជាចំណុចដាស់តឿនសតិអារម្មណ៍អ្នកសិក្សាមួយចំនួនឲ្យបានយល់ពីឥទ្ធិពលសិល្បៈនៃទម្រង់ព្រះអដ្ឋរស្សនេះ ។
ឯកសារយោង
ANALYTICAL STUDY ON THE BELIEFS OF THE PHRA ATTHARASA AND INFLUENCE TO BUDDHIST ART
นายบุณยกร วชิระเธียรชัย
http://www.sroksrear.com/wat_preah-prum-rath_siemreap/
http://www.sroksrear.com/wat_vihear_lung_k-chhnang/
https://en.wikipedia.org/wiki/Avukana_Buddha_statue
រទេះសេះខ្មែរ និងរទេះសេះនៅក្នុងរឿងមហាភារតៈ
Khmer’s chariot and Mahabharata’s chariot
រទេះសេះខ្មែរ និងរទេះសេះនៅក្នុងរឿងមហាភារតៈ
ខណៈពេលដែលចម្លាក់ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរនៅសម័យអង្គរ បង្ហាញពីរូបមេទ័ព ឬព្រះរាជាប្រថាប់ ឬជិះលើដំរី ចម្លាក់មេទ័ពធំៗស្ទើរទាំងអស់នៅក្នុងរឿងមហាភារតៈ ដែលមានឆ្លាក់នៅលើចម្លាក់តាំងពីសម័យរចនាប័ទ្មបន្ទាយស្រី បាពួន (បាភួន) និងអង្គរវត្ត ជិះរទេះសេះធ្វើសង្គ្រាម ។ សំនួរសួរថា តើរទះសេះរបស់ខ្មែរ អាចយកមកជិះ ហើយឈរបាញ់ព្រួញដាក់គ្នាបានដែរឬទេ ?
ប្រសិនបើយើងមើលតាមចម្លាក់ប្រវត្តិសាស្ត្រ ខ្មែរយើងក៏មានប្រើះរទេះ ដូចជារទេះគោជាដើមសម្រាប់ដឹកសម្ភារៈ តែមិនមែនប្រើសម្រាប់ឲ្យមេទ័ពប្រើសម្រាប់ជាជំនិះតទល់ទៅក្នុងសង្គ្រាមនោះទេ ដោយឡែកប្លែកត្រង់ថានៅពេលខ្មែរឆ្លាក់សាច់រឿងមហាភារតៈ រទេះដែលខ្មែរប្រើ គឺជារទេះសាលី ឬរទេះគោ ដែលខ្មែរយើងនៅតែនិយមប្រើដល់សព្វថ្ងៃ ។ រូបរាងលក្ខណៈរបស់រទេះគោ ឬក៏ទឹមដោយសេះរបស់ខ្មែរ មើលទៅមានរូបរាងដែលមិនអាចឲ្យអ្នកប្រយុទ្ធប្រើសម្រាប់ទប់ជំហររបស់ខ្លួននោះទេ តែទោះជាយ៉ាងណា ក៏សិល្បៈករខ្មែរ ច្នៃប្រឌិតយករទេះសេះខ្មែរ ទៅធ្វើជាយានជំនិះរបស់មេទ័ពនៅក្នុងរឿងមហាភារតៈដដែល ។
នៅក្នុងសាច់រឿងមហាភារតៈ មេទ័ពស្ទើរទាំងអស់គឺជិះរទេះសេះធ្វើសង្គ្រាម ទ័ពដំរីក៏មានដែរ តែនៅក្នុងសាច់រឿង មេទ័ពភាគច្រើនគឺប្រើរទេះសេះ ជាពិសេសគឺមេទ័ពអរជុន ដែលមាននាយសារថី ជាព្រះក្រឹស្ណៈ ជាវិស្ណុអវតា ។ ដោយសារសាច់រឿងនេះ ជាសាច់រឿងរបស់ឥណ្ឌាបុរាណ មានមកជាង ២៣ ទៅ ២៤ សតវត្សទៅហើយ ប្រសិនបើចង់ដឹងថារទេះសេះដែលគេប្រើមានរូបរាងលក្ខណៈបែបណា មានតែយើងក្រឡេកទៅមើលវប្បធម៌ឥណ្ឌាបុរាណ ឬក៏វប្បធម៌បុរាណ នៃបណ្តាប្រទេសដែលមានប្រើរទេះធ្វើសង្គ្រាម នោះយើងនឹងឃើញលក្ខណៈរទេះសេះ ដែលគេប្រើសម្រាប់ធ្វើសង្គ្រាម នៅមានឆ្លាក់នៅតាមវាំងប្រាសាទនៃបណ្តាវប្បធម៌ទាំងអស់នោះ ។ កាលពីខែមុនខ្ញុំបានទៅសារមន្ទីនៅអង់ការ៉ា រដ្ឋធានីប្រទេសតួរគី ឃើញចម្លាក់រទេះសេះរបស់អរិយធម៌ហីតទី ឃើញថារទេះនោះមានអ្នកបរទេះ និងមានអ្នកបាញ់ព្រួញ រទេះនោះមានរបាំងខាងមុខ ដែលប្រហែលជាអាចឲ្យអ្នកបាញ់ព្រួញប្រើសម្រាប់ទប់ជំហររបស់ខ្លួនបាន ។ សូមជម្រាបដែរថា វប្បធម៌បុរាណរបស់ក្រិក ហីតទី ពែក្ស (អ៊ីរ៉ង់ និងអាស៊ីកណ្តាល) ឥណ្ឌា គឺមានលក្ខណៈរួមគ្នាច្រើន ទាំងនេះបង្ហាញថារទេះសេះដែលប្រើនៅសម័យបុរាណនៅបណ្តាអរិយធម៌ទាំងនេះ គួរតែមានលក្ខណៈស្រដៀងគ្នា ហើយសាកសមជារទេះដែលប្រើក្នុងសង្គ្រាមពិតប្រាកដមែន ។
ជាសរុប បើទោះជារទេះសេះខ្មែរមិនមានលក្ខណៈជារទេះចម្បាំង តែសិល្បៈករខ្មែរនៅតែរក្សាអត្ថរូបដើមនៃមហាកាព្យរឿងមហាភារតៈ ដោយរក្សាទុកការប្រើរទេះសេះបែបខ្មែរ បើទោះបីជាមេទ័ពខ្មែរនិយមប្រើដំរីជាងក៏ដោយ ។
កោដ្ឋ និងការបូជាសព
Coffin-Cambodian Cremation
កោដ្ឋ និងការបូជាសព
ប្រសិនបើយើងមើលទៅលើប្រពៃណីយ៍បូជាសពរបស់ជនជាតិភាគតិច យើងឃើញថាគេយកសាកសពទៅកប់ ដោយកប់ជាមួយនិងវត្ថុប្រើប្រាស់មួយចំនួន ហើយប្រពៃណីយ៍នៃការកប់សពនេះ គឺជារឿងមួយដែលមានលក្ខណៈទូទៅសម្រាប់វប្បធម៌មនុស្សជាតិនៅជុំវិញពិភពលោក ដោយឡែកតែប្រទេសដែលបានទទួលអារ្យធម៌ឥណ្ឌា ដែលនិយមការបូជាសព ដោយការដុត ។ តាមរយៈសាច់រឿងអ៊ីល្លីយ៉ាត ជារឿងនិយាយពីសង្គ្រាមនៅក្រុងទ្រ័រ របស់ក្រិកបុរាណ ក៏គេធ្វើពិធីបូជាសព ដោយការគរអុសជាគំនរ ហើយតំកល់សាកសពនៅលើគំនរអុស រួចទើបគេដុត គឺស្រដៀងគ្នានឹងប្រពៃណីយ៍ខ្មែរបុរាណ ឬក៏ប្រពៃណីយ៍នៃប្រទេសឥណ្ឌា និងបណ្តាប្រទេសទទួលវប្បធម៌ឥណ្ឌា ដែរ ។ ចំណុចនេះអាចនិយាយបានថា មកពីពួកក្រិក និងពួកឥណ្ឌាទទួលបានវប្បធម៌របស់ពួកអារ្យ័ន ប្រហែលដោយសារទេពធំរបស់អារ្យ័ន គឺភ្លើង ទើបមានការនិយមបូជាសពដោយដុត ឬមួយមកពីពួកអារ្យ័ន ជាក្រុមពួកពនេចរគង្វាលសត្វនៅលើវាលស្មៅ ក្រោយពេលស្លាប់ ប្រសិនបើកប់ នោះពួកគេមិនអាចមករកទីតាំងឃើញវិញនោះទេ ហេតុនេះហើយទើបពួកគេបូជាដោយដុត ហើយរើសយកសំណល់ធាតុមួយចំនួននៃមនុស្សជាទីស្រឡាញ់នោះ យកទៅតាមពួកគេ នៅពេលដែលពួកគេប្តូរទីលំនៅ (ខ្ញុំមិនបានសិក្សាលើចំនុចនេះទេ) ។
សម្រាប់ប្រពៃណីយ៍របស់ខ្មែរបុរាណ សម្រាប់អនុវត្តន៍ជាមួយខ្សែរាជវង្ស ឬក៏មន្ត្រីជាន់ខ្ពស់ ឬក៏ព្រះសង្ឃដែលមានឋានន្តរស័ក្តិជាន់ខ្ពស់មួយចំនួន មុននឹងបូជាសព គឺគេនិយមតម្កល់សពនៅក្នុងកោដ្ឋមួយរយៈសិន ទើបគេយកសពនោះទៅបូជា ហើយការបូជា ក៏គេមិនបូជាទាំងកោដ្ឋដែរ គឺគេទុកកោដ្ឋ ដូចក្នុងករណីកោដ្ឋរបស់ស្តេចនរោត្តម ដែលត្រូវបានយកមកស្លចាក់ជាព្រះពុទ្ធរូប តម្កល់នៅវត្តព្រះកែវ ចំណែកកោដ្ឋរបស់ស្តេចស៊ីសុវត្ថិ ត្រូវបានតម្កល់នៅសារមន្ទីរជាតិជាដើម ។
ចម្ងល់សួរថា តើខ្មែរកាលពីសម័យអង្គរ តម្កល់សព ព្រះរាជា ឬក៏ខ្សែរាជវង្ស ឬមន្ត្រីជាន់ខ្ពស់ នៅក្នុងកោដ្ឋដែរឬទេ? គឺនិយាយសម្តៅលើកោដ្ឋដែលមានរូបរាងជាថូរ ហើយត្រូវតម្កល់សាកសពដោយដាក់ឲ្យអង្គុយនោះ ។ ប្រសិនបើយើងទៅមើលនៅប្រាសាទបន្ទាយសំរ៉ែ នៅក្នុងរោងមណ្ឌបខាងមុខប្រាង្គកណ្តាល យើងឃើញប្រអប់ថ្មខ្នាតកណ្តាលរាងទ្រវែងមួយ ដែលមានរូបរាងដូចទៅនឹងមឈូស តែមានខ្នាតតូចជាមឈូស ហើយនៅ ក្រោយព្រះវិហារវត្តដំណាក់ នៅក្រុងសៀមរាប ក៏មានប្រអប់ថ្មរាងទ្រវែងមួយបែបនេះដែរ តែមានទំហំធំជាង គឺស្ទើតែប៉ុនមឈូសសពថ្ងៃ ហើយពីមុននៅក្រោយព្រះអង្គធំ ខាងជើងឈៀងខាងលិចប្រាសាទបាយ័ន ក៏មានប្រអប់ថ្មរូបរាងស្រដៀងទៅនឹងមឈូសនេះជាច្រើនដែរ តែសព្វថ្ងៃមិនដឹងថាគេរើយកទៅទុកនៅទីណាអស់ ។ មានឯកសារនិយាយពីការរើកកាយប្រាង្គកណ្តាលរបស់ប្រាសាទអង្គរវត្ត របស់លោកសឺដែស ក៏បានបង្ហាញថាគេបានរកឃើញប្រអប់ថ្មមួយរូបរាងដូចមឈូស ដែលមានរុន្ធមួយនៅបាត ប្រហែលជាប្រើសម្រាប់បង្ហូរទឹករងៃចេញពីសាកសព ។ តាមរយៈភស្តុតាងទាំងនេះ យើងឃើញថានៅសម័យអង្គរ ប្រហែលជាមានការតម្កល់សពនៅក្នុងមឈូសថ្ម តែមិនដឹងថាគេតម្កល់ ហើយកប់ ឬក៏តម្កល់ហើយយកទៅដុត គឺគេមិនប្រើកោដ្ឋដូចសម័យក្រោយៗនោះទេ ។
ប្រពៃណីយ៍ការតម្កល់សពនៅក្នុងកោដ្ឋនេះ ក៏មានផងដែរនៅប្រទេសថៃ និងលាវ ដែលមានវប្បធម៌ស្រដៀងគ្នានឹងខ្មែរ ហើយមានអ្នកស្រាវជ្រាវមួយចំនួនបានសន្និដ្ឋានថា ការតំកល់សពនៅក្នុងកោដ្ឋនេះ អាចមានប្រភពចេញមកពីវាលក្រឡនៅភាគខាងជើងរបស់ឡាវ ដែលអាចជាកន្លែងកប់សពដ៏ធំមួយ ។ ប្រពៃណីយ៍តម្កល់សពក្នុងក្រឡនេះ អាចកើតមានតាំងពីយូរណាស់មកហើយនៅតំបន់អាស៊ីអាគ្នេយ៍ដីគោក ។
ជាសរុបមក ការតំកល់សពនៅក្នុងកោដ្ឋអាចជាប្រពៃណីយ៍មួយដែលកើតមាននៅអាស៊ីអាគ្នេយ៍តាំងពីបុរាណ ដែលអាចនិយាយបានថា ប្រពៃណីយ៍នេះអាចមិនស៊ីគ្នាទៅនឹងប្រពៃណីយ៍ដែលអនុវត្តនៅសម័យអង្គរ ឬមួយក៏មានការនិយមប្រើមឈូស ឬកោដ្ឋ ដែលមានរូបរាងលក្ខណៈមិនដូចគ្នា ។ ពាក្យមួយឃ្លា ដែលខ្មែរភាគច្រើននិយមនិយាយគឺពាក្យថា «ព្រះរាមចូលកោដ្ឋ បញ្ឆោតនាងសីតា» ដែលនេះបង្ហាញអំពីប្រពៃណីយ៍ប្រើកោដ្ឋនៅប្រទេសកម្ពុជា ដែលចាក់ឬសគល់យ៉ាងជ្រៅនៅសូម្បីតែនៅក្នុងអក្សរសិល្ប៍ខ្មែរ ។
ការប្រើរបាំងមុខលើសាកសពនៅកម្ពុជា
Using Death Mask in Egypt, Greece and Cambodia
ការប្រើរបាំងមុខលើសាកសពនៅកម្ពុជា
ការប្រើប្រាស់របាំងមុខនៅលើសាកសព ឃើញមាននៅក្នុងវប្បធម៌អេស៊ីបបូរាណ ដែលមានជាឧទាហរណ៍ដូចជាផ្នូរសពរបស់ទូតង់ខាម៉ុន ដែលរក្សាទុកបានល្អជាងគេ គឺមិនត្រូវបានចោរគាស់កកាយនោះទេ ។ នៅក្នុងផ្នូរនោះគេឃើញមានរបស់របរប្រើប្រាស់ជាច្រើន មានរហូតដល់រទេះសេះ ដែលកប់ទៅជាមួយសពព្រះរាជា ។ ក្នុងចំណោមសម្ភារៈទាំងនោះ ក៏មានក្បាំងមុខដែលគេពាក់នៅលើម៉ាំមី របស់ស្តេចទូតង់ខាម៉ុន ដែលជារបាំងមុខដ៏ប្រណីតមួយ ។ សម្រាប់មូលហេតុនៃការប្រើរបាំងមុខនេះ ប្រហែលជាដើម្បីបិទបាំងនូវមុខពិតរបស់សាកសព ដែលមានសភាពមិនគួរឲ្យចង់មើល ។
នៅក្នុងវប្បធម៌ក្រិកបុរាណសម័យមីសេនៀន នៅសតវត្សទី ១៦ មុនគ.ស តាមរយៈកំណាយបុរាណវិទ្យា គេក៏បានរកឃើញរបាំងមុខ នៅតាមផ្នូរបុរាណ ក្នុងនោះមានរបាំងមុខដ៏ល្អមួយ ដែលគេហៅថារបាំងមុខរបស់ Agamemnon ជាស្តេចនៃរដ្ឋបុរីក្រិកបុរាណ ដែលបានចូលរួមក្នុងសង្គ្រាមនៅទ្រ័រ តាមរយៈសាច់រឿងអ៊ីល្លីយ៉ាត និទានដោយហូម័រ ។ អ្វីដែលចម្លែកនោះគឺថា នៅក្នុងសាច់រឿងនិទានដោយហូម័រ គឺគេធ្វើពិធីបូជាសពរបស់ ហេកទ័រ (កូនស្តេចទ្រ័រ) និងអាឃីល(អ្នកប្រយុទ្ធដ៏ខ្លាំងម្នាក់របស់ពួកក្រិក ដែលចូលមកវាយក្រុងទ្រ័រ ដណ្តើមនាងអេឡែន) ជាដើម ដោយការដុត គឺមិនមែនដោយការកប់នោះទេ ។ ដូច្នេះមូលហេតុអ្វីក៏នៅក្នុងសម័យតែមួយ តែមានការបូជាសពដោយដុតផង និងដោយកប់ផង ?
សម្រាប់ខ្មែរយើង ខ្ញុំធ្លាប់ឃើញរូបមួយសន្លឹក ដែលគេដាក់ថាជាព្រះសព របស់ព្រះករុណាព្រះស៊ីសុវត្ថិ ដែលសោយទីវង្គតនៅឆ្នាំ ១៩២៧ នៅលើមុខរបស់សាកសព មានពាក់របាំងមុខមួយ ដែលមើលទៅមានលក្ខណៈស្រដៀងគ្នាទៅនឹងរបាំងមុខសពរបស់ក្រិកបុរាណដែរ ។ ចម្ងល់គឺនៅត្រង់ថា តើខ្មែរអនុវត្តន៍ប្រពៃណីយ៍នេះតាំងតែពីពេលណាមក ? សំនួរនេះរាងពិបាកឆ្លើយបន្តិច សំនួរមួយទៀតគឺត្រង់ថា ខ្មែរយើងបូជាសពដោយការបូជាដោយភ្លើង មូលហេតុអ្វីចាំបាច់មានការពាក់របាំងមុខដែរ ? ឬក៏គេប្រើរបាំងមុខនោះតែក្នុងរយៈពេលខ្លីណាមួយ មុននឹងពិធីបូជាសពនឹងប្រព្រឹត្តទៅ ។
សម្រាប់ចម្លើយថាដូចម្តេចនោះក៏មិនថ្វីដែរ តែអ្វីដែលយើងឃើញគឺចំណងវប្បធម៌រួមរបស់លោកខាងលិច និងខាងកើត ដែលមានចំនុចជាប់ទាក់ទងគ្នានៅក្នុងពិធីបូជាសពដោយប្រើរបាំងមុខ ។
សិល្បៈលម្អលើប្រាសាទបន្ទាយស្រី បានទទួលឥទ្ធិពលមួយចំនួនពីប្រាសាទសម័យមុនអង្គរ
Banteay Srey temple got some direct influence from the Pre-Angkorian temple
សិល្បៈលម្អលើប្រាសាទបន្ទាយស្រី បានទទួលឥទ្ធិពលមួយចំនួនពីប្រាសាទសម័យមុនអង្គរ
ប្រាសាទបន្ទាយស្រី បានទទួលនូវការចាប់អារម្មណ៍យ៉ាងខ្លាំងពីបណ្តាភ្ញៀវជាតិ និងអន្តរជាតិ ដោយសារតែសម្រស់ដ៏ល្អឯងរបស់ប្រាសាទនេះ បើទោះបីជាមានទំហំតូច តែភាពល្អិតល្អន់នៃចម្លាក់ អាចទាក់ភ្នែកអ្នកទស្សនាដែលស្រឡាញ់ និងផ្តល់តម្លៃទៅលើសិល្បៈឲ្យចំណាយពេលពេញមួយថ្ងៃ ដើម្បីទស្សនាប្រាសាទដ៏ប្រណីតមួយនេះ ។ ប្រាសាទបន្ទាយស្រី មិនមែនជាប្រាសាទសម្រាប់រាជ្យនោះទេ តែគឺជាប្រាសាទមួយរបស់រាជគ្រូរបស់ស្តេចរាជេន្ទ្រវរ្ម័ន ដែលទ្រង់បានសាងប្រាសាទមេបុណ្យខាងកើត និងប្រាសាទប្រែរូប ។ ហើយបើទោះបីជាប្រាសាទប្រែរូប និងប្រាសាទបន្ទាយស្រី ស្ថាបនាឡើងក្នុងរាជ្យក្សត្រតែមួយក៏ដោយ ក៏អ្នកប្រវត្តិសិល្បៈ បានបែងចែកទម្រង់សិល្បៈនៃរចនាប័ទ្មប្រាសាទទាំងពីរនេះ នៅក្នុងក្រុមពីរផ្សេងគ្នា គឺរចនាប័ទ្មប្រែរូប និងរចនាប័ទ្មបន្ទាយស្រី ហើយរចនាប័ទ្មបន្ទាយស្រីនេះ ពេលខ្លះត្រូវគេបញ្ចូលរចនាប័ទ្មឃ្លាំងបញ្ចូលមួយទៀត ព្រោះប្រសិនបើយើងសង្កេតមើលក្បាច់ចម្លាក់នៃប្រាសាទបន្ទាយស្រី និងប្រាសាទឃ្លាំង គឺពិតជាស្រដៀងគ្នាមែន តែក៏មានអ្នកសិក្សាមួយចំនួនព្យាយាមផ្តាច់រចនាប័ទ្មទាំងពីរនេះចេញពីគ្នា ដោយសាររចនាប័ទ្មឃ្លាំង មានការសាងប្រាសាទទំហំធំជាង និងមានក្បាច់រចនាមិនសូវលម្អិតណាស់ណានោះទេ តែទោះជាយ៉ាងណាក៏ទម្រង់រចនាប័ទ្មទាំងពីនេះ មានលក្ខណៈប្រហាក់ប្រហែលគ្នាច្រើនមែន ។ ការសង់រោងមណ្ឌបពីមុខប្រាសាទបន្ទាយស្រី ក៏រាប់ជារបត់សិល្បៈមួយរបស់ខ្មែរដែរ ដែលការសង់រោងមណ្ឌបនៅពីមុខនេះ អាចធ្លាប់មាននៅសម័យចេនឡា តែនៅដើមសម័យអង្គរ មិនទាន់មានការពេញនិយមនោះទេ ឬក៏អាចមានដែរ តែជាសំណង់ឈើ ដូចជាករណីប្រាសាទភ្នំបាខែង ជាដើម រហូតទាល់តែចូលសម័យក្រោយបន្ទាយស្រី ទើបនិយមមានការសាងមណ្ឌបនៅមុខប្រាសាទ ដូចជានៅប្រាសាទព្រះវិហារ ប្រាសាទភ្នំជីសូរ ជាដើម ហើយក៏កាន់តែពេញនិយមនៅប្រាសាទសម័យរចនាប័ទ្មអង្គរវត្ត ក៏ដូចជាសម័យរចនាប័ទ្មបាយ័ន ។
សម្រាប់ទម្រង់សិល្បៈតុបតែងលម្អរបស់ប្រាសាទបន្ទាយស្រីវិញ តាមការសិក្សាស្វែងយល់មួយចំនួនគឺបង្ហាញថាសិល្បៈសម័យសង់ប្រាសាទបន្ទាយស្រី ជាងចម្លាក់សម័យនេះ ប្រហែលជាបានទៅមើលគំរូនៅតាមប្រាសាទសម័យបុរេអង្គរ ជាក់ស្តែងគឺរូបទ្វារបាលប្រុស និងរូបស្រីគ្រប់លក្ខណ៍ (ទ្វារបាលស្រី) គឺមានការឆ្លាក់ជារូបកាច់ចង្កេះបន្តិច ដែលទម្រង់នេះគឺពេញនិយមនៅសម័យហ្វូណន និងសម័យចេនឡា តែមិនសូវនិយមនៅសម័យអង្គរនោះទេ ។ យើងអាចសង្កេតមើលចម្លាក់ព្រះហរិហរៈមកពីប្រាសាទអណ្តែត ដែលត្រូវបានចាត់ទុកជាកំពូលសិល្បៈខ្មែរ គឺរូបនេះជាសិល្បៈបុរេអង្គរ ដែលមានរាងកាច់ចង្កេះបន្តិច ហើយនៅក្នុងឃុំដានរុន ស្រុកសូទ្រនិគម ខេត្តសៀមរាប ដែលមិនឆ្ងាយប៉ុន្មានពីប្រជុំជនដំដែក មានប្រាសាទបុរេអង្គរមួយ ដែលអាចថាស្ថិតនៅក្នុងរចនាប័ទ្មកំពង់ព្រះ ឬក៏ព្រៃក្មេង ប្រាសាទនោះមានឈ្មោះថាប្រាសាទត្រពាំងរុន រូបទ្វារបាលស្រីនៅលើប្រាសាទនេះ ប្រហែលជាត្រូវបានយកទៅធ្វើគំរូសម្រាប់រូបនាងគ្រប់លក្ខណ៍ ឬក៏ទ្វារបាលស្រី នៅប្រាសាទបន្ទាយស្រី ព្រោះថាប្រាសាទនេះមានទីតាំងមិនឆ្ងាយប៉ុន្មានពីតំបន់អង្គរនោះទេ ។
មិនត្រឹមតែរូបទ្វារបាល ដែលទទួលឥទ្ធិពលពីសម័យមុននោះទេ សូម្បីតែចម្លាក់លើហោជាងនៅប្រាសាទបន្ទាយស្រី ក៏អាចទទួលឥទ្ធិពលពីរូបសំណាកនៅក្នុងសម័យកោះកេរ ដូចជាផ្តែររូបចំបាប់ពាលី និងសុគ្រីព ដែលអាចថាទទួលឥទ្ធិពលពីរូបសំណាកចំបាប់ពាលី និងសុគ្រីព នៅប្រាសាទចិន ក្នុងតំបន់កោះកេរ ចំណែកហោជាងមួយផ្ទាំងទៀត ដែលមានវត្តមាននៅក្នុងសារមន្ទីរជាតិភ្នំពេញសព្វថ្ងៃ ជារូបការប្រយុទ្ធដោយដំបង (គទា) របស់ភីមៈ និងទុរយោធន៍ ក៏អាចជាការចម្លងគំរូពីរូបសំណាកសាច់រឿងដូចគ្នា នៅប្រាសាទចិន នៃតំបន់កោះកេរ ។ សិល្បៈហោជាងក្រៅពីនោះ គឺជាសិល្បៈដែលសិល្បៈករសម័យរចនាប័ទ្មបន្ទាយស្រីខិតខំច្នៃប្រឌិត ប្រកបដោយប្រណីតភាព ហើយក៏បានជះឥទ្ធិពលបន្តទៅសម័យក្រោយៗដែរ ដូចជាទៅសម័យបាភួន (បាពួន) និងសម័យរចនាប័ទ្មអង្គរវត្តជាដើម ព្រោះថាសាច់រឿងដែលមានឆ្លាក់នៅតាមហោជាងរបស់ប្រាសាទបន្ទាយស្រី ត្រូវបានគេឆ្លាក់ដូចគ្នានៅប្រាសាទបាពួន និងប្រាសាទអង្គរវត្ត ដោយមានទឹកដៃផ្សេងៗគ្នា ។
រូបប្រាសាទត្រពាំងរុននេះ ខ្ញុំបាទយកចេញមកពីទំព័រ Discovery Khmer Temples (https://www.facebook.com/discoverykhmertemples/)
Sovannrath សុវណ្ណរដ្ឋ 